Trang bị bản lĩnh để học sinh nói không với thuốc lá điện tử
Trước thực trạng thuốc lá điện tử đã và đang lan rộng trong học đường, chuyên gia cho rằng gốc rễ của vấn đề nằm ở tâm lý muốn khẳng định bản thân và sự thiếu hiểu biết của lứa tuổi vị thành niên.
Khi tò mò trở thành bẫy tâm lý
Trong mắt nhiều học sinh, thuốc lá điện tử không còn là điều xa lạ. Từ những buổi tụ tập bạn bè, qua các đoạn video trên mạng xã hội hay qua cách quảng bá đầy màu sắc, thứ sản phẩm này được xem như một món đồ công nghệ thời thượng hơn là một chất gây nghiện. Chính tâm lý tò mò, muốn thử để “biết cảm giác ra sao” hay để thể hiện sự trưởng thành khiến nhiều bạn trẻ vô tình bước vào con đường lệ thuộc mà không hay biết.
PGS.TS Phạm Mạnh Hà – Giảng viên cao cấp, Đại học Bách khoa Hà Nội – cho rằng sức hấp dẫn của thuốc lá điện tử nằm ở chỗ nó đánh trúng tâm lý muốn khẳng định bản thân của tuổi vị thành niên. Ở giai đoạn này, các em đang tìm kiếm bản sắc cá nhân, mong được nhìn nhận như người lớn, nhưng lại thiếu kinh nghiệm và hiểu biết về ranh giới giữa “trải nghiệm” và “nguy hiểm”. Chính vì vậy, khi bị bạn bè rủ rê hay thách thức, không ít học sinh coi việc thử thuốc lá điện tử là cách chứng tỏ cá tính, mà không ý thức được mình đang rơi vào một bẫy tâm lý được thiết kế tinh vi.
Thực tế, đằng sau đó là cả một chiến lược tiếp thị có chủ đích, khiến giới trẻ tin rằng họ đang kiểm soát được hành vi của mình, trong khi thực chất đang dần lệ thuộc vào nicotine.
Cũng theo chuyên gia, khi sự tò mò chuyển thành thói quen, học sinh thường trải qua một vòng xoáy quen thuộc: tò mò – thử – lệ thuộc – che giấu. Giai đoạn đầu, các em tìm đến thuốc lá điện tử như một trải nghiệm mới; dần dần, cảm giác hưng phấn tạm thời khiến các em muốn dùng lại, rồi trở thành lệ thuộc. Khi hành vi bị phát hiện, nỗi sợ bị mắng, bị kỷ luật khiến các em che giấu, lẩn tránh, thậm chí nói dối cha mẹ và thầy cô. Chính điều đó làm rạn nứt mối quan hệ giữa học sinh – gia đình – nhà trường.
“Không chỉ thế, cách phản ứng của người lớn cũng góp phần khiến vấn đề trở nên phức tạp hơn. Phụ huynh thường tức giận, trừng phạt khi phát hiện con sử dụng thuốc lá điện tử, trong khi nhà trường có xu hướng áp dụng các hình thức kỷ luật nghiêm khắc. Học sinh vì thế cảm thấy bị phán xét, bị cô lập và phản ứng bằng thái độ chống đối” - PGS.TS Phạm Mạnh Hà phân tích.
Giáo dục bản lĩnh – chìa khóa giúp học sinh tự bảo vệ mình
Theo PGS.TS Phạm Mạnh Hà, để ngăn chặn thuốc lá điện tử xâm nhập học đường, không thể chỉ dựa vào cấm đoán hay xử phạt, mà quan trọng hơn là phải giúp học sinh hiểu, đồng cảm và có bản lĩnh tự bảo vệ chính mình.
Chuyên gia nhấn mạnh rằng giáo dục phòng chống thuốc lá điện tử phải bắt đầu từ thay đổi cách tiếp cận. Thay vì nhìn học sinh như đối tượng vi phạm, người lớn cần coi các em là người cần được hướng dẫn và hỗ trợ. Khi nhà trường tạo được môi trường cởi mở, nơi thầy cô lắng nghe và thấu hiểu, học sinh mới dám chia sẻ, dám nói thật.
Chuyên gia nhấn mạnh: “Kỷ luật có thể ngăn hành vi nhất thời, nhưng chỉ sự đồng cảm và định hướng mới thay đổi được nhận thức” .
Trong môi trường học đường, PGS.TS Phạm Mạnh Hà đề xuất nhiều biện pháp cụ thể: các thầy cô nên tổ chức hoạt động kỹ năng sống, giúp học sinh tìm được cách thể hiện bản thân lành mạnh hơn – qua thể thao, nghệ thuật, tình nguyện, hay các câu lạc bộ học sinh. Khi có những không gian tích cực để khẳng định giá trị, các em sẽ không cần tìm đến thuốc lá điện tử như một “công cụ chứng minh mình khác biệt”. Ông cũng khuyến khích xây dựng các câu lạc bộ học đường chống thuốc lá điện tử, nơi chính học sinh là người sáng tạo thông điệp, tự tổ chức và lan tỏa tinh thần “Nói không với thuốc lá điện tử”.
Bên cạnh nhà trường, PGS.TS Phạm Mạnh Hà cho rằng sự phối hợp của gia đình và xã hội là yếu tố quyết định. Cha mẹ cần dành thời gian trò chuyện, chia sẻ, tạo sự tin cậy để con có thể nói thật mà không sợ bị phán xét. Chính quyền địa phương, đoàn thể thanh niên, y tế học đường cần đồng hành để tạo nên môi trường thống nhất – nơi mọi người cùng gửi một thông điệp: thuốc lá điện tử không phải là “thú vui công nghệ”, mà là hiểm họa cho sức khỏe và tương lai.
Theo ông, bản lĩnh của học sinh không phải là dám thử, mà là dám từ chối: “Các em cần được trang bị khả năng nói không trước sự rủ rê, biết lên tiếng bảo vệ bạn bè, mạnh dạn tố giác hành vi buôn bán hoặc sử dụng thuốc lá điện tử trong trường học. Giáo dục bản lĩnh không phải là dạy các em sợ hãi, mà là dạy các em biết lựa chọn. Khi có hiểu biết và niềm tin, học sinh sẽ tự đứng vững trước mọi cám dỗ”.
