Một đồng chi cho môi trường hôm nay sẽ tiết kiệm hàng chục đồng cho y tế và khắc phục thiên tai ngày mai
Đại biểu Quốc hội kiến nghị, đã đến lúc xem môi trường là chỉ số năng lực điều hành quốc gia, không chỉ là nhiệm vụ kỹ thuật. Đề nghị Quốc hội đưa “GDP xanh”, “tăng trưởng cacbon thấp”, “chỉ số sức khỏe môi trường (EPI)” vào hệ thống chỉ tiêu phát triển quốc gia.
Ngày 28/10, Quốc hội thảo luận ở hội trường cả ngày về Báo cáo của Đoàn Giám sát và dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về kết quả giám sát chuyên đề “việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành”.
Đại biểu Nguyễn Lân Hiếu (Đoàn Gia Lai) cho rằng, có vấn đề quan trọng trong BVMT đó là rừng nhưng các số liệu chưa được Đoàn giám sát nhấn mạnh thống kê cụ thể. Theo ông Hiếu, việc phủ xanh vùng rừng đã bị chặt phá nhưng việc cần nhất hiện nay là cố gắng làm sao giữ được rừng tự nhiên. Các cây lâu năm chính là “lá phổi” cũng là cơ chế hữu hiệu để giữ đất và nước, hiện tượng sạt lở lũ lụt ngày càng diễn ra thường xuyên hơn, nghiêm trọng hơn ở mọi vùng của đất nước.
Nhấn mạnh, giá trị to lớn của rừng đã được khẳng định trong rất nhiều văn kiện của Đảng, nhà nước nhưng diện tích rừng tự nhiên từ năm này sang năm khác chưa có dấu hiệu dừng lại. Thực trạng này hiện nay cho thấy kế hoạch chuyển đổi rừng trong mục đích phát triển kinh tế xã hội tại nhiều tỉnh thành đang cân nhắc, dự toán trong 10 năm tới để chuyển đổi mục đích xây dựng sản xuất phục vụ cho mục đích phát triển kinh tế xã hội.
Do đó ông Hiếu đề nghị, cần các báo cáo cụ thể hơn về bảo vệ rừng tự nhiên, bao nhiêu rừng sẽ được sử dụng trong tương lai? kế hoạch trồng lại như thế nào? trồng cây gì và kế hoạch trồng rừng để sản xuất rất cần phải có quy hoạch, và đặc biệt chúng ta cần phải có điều tra tình trạng sử dụng gỗ quý tự nhiên để sản xuất các vật dụng như bàn ghế, tủ, giường hiện nay trong thực tế diễn ra như thế nào rất cần có những con số chứng minh được chúng ta cương quyết bảo vệ rừng và đã thu được kết quả khả quan hay không trong thời gian vừa qua.
Để bảo vệ rừng, ông Hiếu cho hay cần đi vào 2 nguyên nhân gốc rễ. Đó là phá rừng để lấy gỗ, làm các vật dụng, từ gỗ. Thứ hai là lấy đất rừng để phát triển sản xuất và các dự án phát triển kinh tế-xã hội cần có một cái nhìn thẳng thắn và đưa ra những điều luật để bảo vệ rừng. “Nhiều nước trên thế giới đã tập trung vào việc bảo vệ rừng, như Na Uy có Luật về chống phá rừng, Trung Quốc có nhiều cải tiến trong công tác trồng và bảo vệ rừng”, ông Hiếu dẫn chứng và nêu rõ đây là vấn đề cần được quan tâm, nhấn mạnh.
Theo Đại biểu Thạch Phước Bình (Đoàn Vĩnh Long) sau gần 5 năm thi hành, luật bảo vệ môi trường năm 2020 đã mở ra một chương mới trong quản lý tài nguyên và phát triển bền vững của đất nước. Lần đầu tiên chúng ta đặt thiên nhiên ngang hàng với con người, coi bảo vệ môi trường là nền tảng của tăng trưởng chứ không phải là cái giá phải trả cho sự phát triển.
Song theo ông Bình, những kết quả nổi bật và thực tế còn nhiều thách thức. Theo đó, công tác kiểm soát ô nhiễm môi trường có tiến bộ nhưng chưa bền vững. Tỷ lệ thu gom rác đô thị 97% nhưng chỉ 18% nước thải được xử lý, gần 60% rác thải vẫn chôn lấp chủ yếu ở nông thôn và đô thị nhỏ. Nhiều bãi rác tồn lưu hàng chục năm như Nam Sơn, Hà Nội, Khánh Sơn, Đà Nẵng, vẫn là những điểm nóng môi trường.
Ông Bình cũng lo lắng khi ô nhiễm không khí và nguồn nước ngày càng nghiêm trọng. Tại Hà Nội có thời điểm bụi mịn PM 2.5 vượt ngưỡng theo khuyến cáo của tổ chức y tế thế giới gấp 5, 7 lần, ảnh hưởng sức khỏe hàng triệu người. Các lưu vực sông nghệ, đáy, Bắc Hưng Hải, sông Cầu ô nhiễm cao hơn gấp 3 đến 5 lần cho phép. Trong khi ngân sách xử lý cho nguồn thải còn quá thấp, chỉ chiếm 1,2% tổng chi ngân sách nhà nước, thấp hơn Thái Lan, Indonesia, Malaysia.
“Ý thức xã hội đã nhen lên nhưng hành vi thì chưa thay đổi. Phân loại rác tại nguồn mới đạt khoảng 15% hộ gia đình, nhiều doanh nghiệp vẫn coi chi phí môi trường là gánh nặng thay vì đầu tư cho tương lai. Tất cả những điều đó cho thấy môi trường nước ta đang ở ngưỡng giới hạn chịu đựng, nếu không chuyển đổi mạnh mẽ, chi phí khắc phục sẽ lớn hơn rất nhiều so với chi phí phòng ngừa”, ông Bình lo ngại.
Từ đó, đưa ra một số kiến nghị và giải pháp đột phá mang tính khả thi, theo ông Bình cần, cải cách thể chế, kiến tạo tư duy phát triển xanh. Đã đến lúc xem môi trường là chỉ số năng lực điều hành quốc gia, không chỉ là nhiệm vụ kỹ thuật. Đề nghị Quốc hội đưa “GDP xanh”, “
Bên cạnh đó, đảm bảo nguồn lực và tài chính xanh. Kiến nghị Quốc hội quy định tỷ lệ chi tối thiểu 1,5% tổng chi ngân sách nhà nước cho môi trường, trong đó ít nhất 30% dành cho cấp huyện, xã – nơi đang thiếu hạ tầng xử lý chất thải. Chính phủ cần ban hành Chính sách tài chính xanh quốc gia, phát hành trái phiếu khí hậu, thành lập Quỹ xanh địa phương và ưu đãi thuế cho doanh nghiệp đầu tư công nghệ sạch. Một đồng chi cho môi trường hôm nay sẽ tiết kiệm hàng chục đồng cho y tế và khắc phục thiên tai ngày mai.
Đặc biệt, cần đổi mới quản trị, chuyển từ “kiểm soát” sang “giám sát thông minh”. Phân cấp mạnh cho địa phương theo nguyên tắc: “Địa phương quyết – Địa phương làm – Địa phương chịu trách nhiệm.” Bộ Nông nghiệp và Môi trường tập trung vai trò kiểm chuẩn – giám sát – cảnh báo thay vì chỉ cấp phép. Cần triển khai Hệ thống dữ liệu môi trường quốc gia số hóa, kết nối thời gian thực, công khai chỉ số không khí, nước, rác thải để người dân, báo chí và tổ chức xã hội giám sát. Công nghệ chính là “cánh tay nối dài” của trách nhiệm công quyền.
“Cần huy động sức mạnh toàn xã hội. Xây dựng phong trào “Toàn dân tham gia giám sát môi trường”, gắn với tiêu chí thi đua, khen thưởng. Hoàn thiện cơ chế trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) bắt buộc đối với bao bì, pin, thiết bị điện tử, xe điện. Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể cần được trao quyền phản biện chính sách môi trường, được tiếp cận dữ liệu, có tiếng nói trong quy trình đánh giá tác động môi trường (ĐTM)”, ông Bình kiến nghị.
