Thúc đẩy làn sóng khởi nghiệp của phụ nữ
Trong vài thập niên qua, phụ nữ khởi nghiệp đã trở thành một trong những xu hướng nổi bật của phát triển toàn cầu. Ngày càng nhiều phụ nữ bước vào các lĩnh vực đổi mới sáng tạo, kinh tế số và thương mại quốc tế, đóng góp quan trọng cho tăng trưởng. Tuy vậy, phía sau sự tăng trưởng ấy vẫn tồn tại nhiều rào cản mang tính hệ thống như vốn, pháp lý, định kiến xã hội và trách nhiệm gia đình, khiến tiềm năng của hàng triệu phụ nữ chưa được chuyển hóa đầy đủ thành sức bật kinh tế.
Tiềm năng lớn kẹt trong rào cản hệ thống
Báo cáo Khởi nghiệp nữ giới của Mạng lưới Giám sát Khởi nghiệp Toàn cầu (GEM) cho thấy, tỷ lệ phụ nữ khởi nghiệp trên thế giới đã tăng từ 6,1% lên 10,4% trong hơn 2 thập niên và hiện cứ 10 phụ nữ trưởng thành thì có một người bắt đầu kinh doanh mới. Nhiều quốc gia cũng ghi nhận phụ nữ tham gia mạnh vào các hoạt động đổi mới và các startup công nghệ.
Tuy nhiên, tiềm năng ấy vẫn bị “kẹt” trong những rào cản sâu rộng. Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), các nước thành viên hiện có tới 34 triệu người “bị bỏ lỡ cơ hội khởi nghiệp”, trong đó phụ nữ chiếm tới 75%, gần 25 triệu người. Dù nhu cầu và khát vọng lớn, giai đoạn 2019-2023 chỉ 9% phụ nữ trong độ tuổi lao động tham gia khởi sự kinh doanh, thấp hơn mức 11% của nam giới. Trong thương mại quốc tế, khoảng cách cũng rõ rệt khi chỉ 25% doanh nghiệp nữ từng xuất khẩu, so với 30% ở doanh nghiệp nam.
Vấn đề tài chính vẫn là điểm nghẽn lớn đối với doanh nghiệp do phụ nữ lãnh đạo. Ngân hàng Thế giới (WB) cho biết, phụ nữ gặp nhiều khó khăn hơn nam giới khi tiếp cận vốn, và các doanh nghiệp nữ chiếm tới 33% khoảng trống tài chính của khối doanh nghiệp nhỏ và vừa trên toàn cầu, tương đương khoảng 1,5 nghìn tỷ USD. Ở châu Phi, Ngân hàng Phát triển châu Phi (AfDB) ước tính, khoảng cách tài chính của doanh nhân nữ lên tới 42 tỷ USD, một phần do các ngân hàng vẫn sử dụng tiêu chí đánh giá dựa trên tài sản thế chấp và lịch sử tín dụng, những yếu tố mà nhiều phụ nữ không có khi mới khởi nghiệp hoặc kinh doanh phi chính thức. Cộng thêm rào cản pháp lý, định kiến giới và gánh nặng chăm sóc gia đình, việc tiếp cận nguồn vốn càng trở nên xa vời đối với nhiều phụ nữ.
Dữ liệu GEM cũng cho thấy, phụ nữ dễ phải đóng cửa doanh nghiệp hơn vì lý do gia đình hoặc cá nhân, với tỷ lệ cao hơn nam giới khoảng 47%. Riêng trong năm 2024, 3,4% phụ nữ cho biết, họ buộc phải dừng kinh doanh; trong đó 21% vì trách nhiệm gia đình, 29,4% vì doanh nghiệp không có lợi nhuận và 16,2% do thiếu vốn. Phụ nữ cũng ít xuất hiện trong các lĩnh vực có giá trị gia tăng cao như công nghệ thông tin, trí tuệ nhân tạo hay công nghệ cao.
Thực tế tại nhiều quốc gia, vấn đề không nằm ở ý chí của phụ nữ, mà ở sự thiếu vắng một hệ sinh thái hỗ trợ phù hợp. Ở Bangladesh, chỉ 7,2% doanh nghiệp nhỏ do phụ nữ làm chủ. Tại Morocco, dù 74% phụ nữ mong muốn khởi nghiệp theo khảo sát của Mastercard, tỷ lệ thực sự thành lập doanh nghiệp lại rất thấp vì thiếu vốn, thiếu kỹ năng và thiếu các chương trình hỗ trợ bài bản. Nhận định về thực trạng này, bà Aileen Ionescu-Somers - Giám đốc điều hành GEM cho rằng: “Đã đến lúc tháo gỡ những khoảng trống tài chính, áp lực xã hội và rào cản cấu trúc đang kìm hãm phụ nữ. Cần những hệ sinh thái được thiết kế riêng cho nữ giới, thay vì tiếp tục áp dụng các mô hình ‘một công thức cho tất cả’”.
Sức bật từ công bằng tài chính và chuyển đổi số
Trước những rào cản kéo dài, nhiều sáng kiến toàn cầu đã được triển khai nhằm tạo điều kiện thuận lợi hơn cho phụ nữ tham gia kinh doanh, tập trung vào 2 trụ cột chính: tiếp cận tài chính và năng lực số.
Một trong những chương trình nổi bật là Quỹ hỗ trợ phụ nữ xuất khẩu trong nền kinh tế số (WEIDE) do Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) và Trung tâm Thương mại Quốc tế (ITC) thành lập từ năm 2024. Quỹ đặt mục tiêu thúc đẩy sự tham gia của phụ nữ vào chuỗi giá trị toàn cầu thông qua thương mại số, giúp họ vượt qua những rào cản thị trường vốn tồn tại lâu nay. Từ khi ra mắt, WEIDE đã huy động được 22 triệu USD, hướng tới mục tiêu 50 triệu USD và dự kiến hỗ trợ 400 nữ doanh nhân trong giai đoạn đầu. Bà Ngozi Okonjo-Iweala – Tổng Giám đốc WTO nhận định rằng, thương mại số hiện là phân khúc phát triển nhanh nhất của thương mại toàn cầu, đạt 4,25 nghìn tỷ USD năm 2023 và mang lại cho phụ nữ cơ hội vượt qua những rào cản thị trường mà trước đây họ khó tiếp cận.
Tại châu Phi, sáng kiến Hành động tài chính cho phụ nữ (AFAWA) của AfDB là mô hình nổi bật về tài chính ưu tiên phụ nữ. AFAWA sử dụng cơ chế bảo lãnh tín dụng để giúp ngân hàng mạnh dạn hơn trong việc cho phụ nữ vay vốn. Bên cạnh đó, chương trình còn hỗ trợ đào tạo kỹ năng kinh doanh, nâng cao hiểu biết tài chính và thúc đẩy ứng dụng số hóa trong quản lý doanh nghiệp.
Nhiều mô hình thực tế trên thế giới cho thấy, khi được hỗ trợ đúng hướng, phụ nữ có thể bứt phá rất nhanh. Tại Ấn Độ, chương trình Nền tảng Khởi nghiệp dành cho phụ nữ nổi bật nhờ hệ thống cố vấn, đào tạo kỹ năng số và tài chính vi mô, giúp nhiều doanh nghiệp nữ trong lĩnh vực công nghệ, dịch vụ và nông nghiệp thông minh mở rộng quy mô bền vững. Ở Mexico và Colombia, các chương trình Phụ nữ xuất khẩu và Sáng kiến phụ nữ châu Mỹ hỗ trợ nữ doanh nhân phát triển năng lực xuất khẩu, kết nối thị trường khu vực và sử dụng nền tảng số để kinh doanh xuyên biên giới.
Khi hệ sinh thái được thiết kế có chủ đích và thực sự đặt phụ nữ ở vị trí trung tâm, tiềm năng của hàng triệu nữ doanh nhân sẽ không còn bị bỏ phí. Phụ nữ sẽ trở thành một trong những động lực mạnh mẽ của tăng trưởng bền vững trong tương lai.
