“Tấm giấy thông hành” cho hàng Việt vào EU

Kim ngạch xuất khẩu sang EU tăng mạnh

Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA) mở ra không gian lớn cho hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam với một thị trường hơn 450 triệu dân. Tuy nhiên, bên cạnh những cơ hội thì các yêu cầu khắt khe về xuất xứ hàng hóa đòi hỏi cộng đồng doanh nghiệp (DN) có sự thích ứng cao mới có thể hưởng những ưu đãi thuế quan từ thị trường này.

Bà Trịnh Thị Thu Hiền - Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công thương) nhận định, kể từ khi EVFTA chính thức áp dụng, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang EU tăng mạnh từ khoảng 17,9 tỷ USD năm 2020 lên tới 51,72 tỷ USD vào năm 2024, tức tăng gần 3 lần chỉ trong 5 năm. Trong đó, tỷ lệ hàng hóa được cấp Giấy chứng nhận xuất xứ ưu đãi (C/O) theo EVFTA cũng tăng từ chỉ 14,8% trong năm đầu tiên, lên tới 35,1% năm 2025, tương ứng kim ngạch xuất khẩu được hưởng ưu đãi thuế lên tới 18,13 tỷ USD.

C/O chính là tài liệu pháp lý xác nhận hàng hóa được sản xuất tại Việt Nam, đáp ứng các quy tắc xuất xứ theo EVFTA, từ đó được hải quan EU áp dụng mức thuế ưu đãi. Chứng nhận xuất xứ không chỉ là thủ tục giấy tờ mà là mệnh đề quyết định DN có được hưởng ưu đãi thuế hay không.

Khẳng định EVFTA tạo lợi thế lớn cho các sản phẩm giày dép chủ lực của Việt Nam xuất khẩu sang EU, bà Phan Thị Thanh Xuân - Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Da - Giày - Túi xách Việt Nam (Lefaso) cho hay, thị trường EU chiếm khoảng từ 24% - 26% tổng tỷ trọng kim ngạch xuất khẩu của cả ngành da giày. Quy tắc xuất xứ trong EVFTA đối với mặt hàng da giày khá thuận lợi, khi yêu cầu chỉ cần đạt khoảng 40% giá trị gia tăng tại Việt Nam. Điều này giúp tăng trưởng xuất khẩu sang EU duy trì rất tốt, bù đắp cho sự sụt giảm kim ngạch tại các thị trường khác.

“Quy tắc xuất xứ đối với mặt hàng da giày khá là thuận lợi khi xuất khẩu vào EU. Đây cũng là một trong những lý do khiến da giày Việt Nam xuất khẩu khá thành công, khi sử dụng được quy tắc xuất xứ của lợi thế GSP trước đây” - bà Xuân thông tin đồng thời cũng lưu ý: Sắp tới, những tiêu chuẩn kỹ thuật mới từ EU tiếp tục là những thách thức lớn, nếi DN không có sự chuẩn bị về mặt nội lực, cũng như tiếp nhận kịp thời các thông tin sẽ không thể xuất khẩu thành công. Mặt khác, EU tiêu dùng rất mạnh như những sản phẩm từ da thuộc, hoặc các loại giày chống thấm nước, giày bảo hộ lao động… nhưng công nghệ của Việt Nam vẫn chưa đáp ứng được. Chính vì thế việc tiếp nhận các đơn hàng loại này DN vẫn còn đang bị rất hạn chế, cần phải tập trung cải thiện trong thời gian tới” - bà Xuân nhấn mạnh.

Chủ động ứng phó thách thức

Giới chuyên gia cũng cho biết, dù C/O và quy tắc xuất xứ là “giấy thông hành” quan trọng, việc thực thi trên thực tế vẫn đối mặt với một số thách thức đáng kể. Đáng chú ý nhất là năng lực đáp ứng của doanh nghiệp, thủ tục cấp C/O và sự minh bạch trong chuỗi cung ứng, yếu tố quyết định xem doanh nghiệp có thực sự khai thác được ưu đãi EVFTA hay không.

Đối với nhiều DN vừa và nhỏ, đặc biệt ngành dệt may và linh kiện điện tử, thách thức chính nằm ở việc quy tắc xuất xứ tương đối chặt chẽ do yêu cầu tỷ lệ nội địa hóa cao và thủ tục chứng minh phức tạp. Nếu nguyên liệu đầu vào từ nước ngoài chiếm tỷ lệ lớn mà không đáp ứng điều kiện cộng gộp, lô hàng sẽ không đủ điều kiện xuất xứ, mất quyền lợi thuế suất ưu đãi. Điều này đòi hỏi DN phải tái cấu trúc lại chuỗi cung ứng, tăng tỷ lệ sử dụng nguyên liệu trong nước hoặc từ các quốc gia thành viên EVFTA.

Về thủ tục, mặc dù số lượng C/O được cấp tăng đều qua các năm, vẫn còn tình trạng DN phản ánh thủ tục hành chính chưa thật sự thông suốt. Năm 2024, Việt Nam cấp hơn 1,8 triệu C/O ưu đãi trị giá trên 100 tỷ USD, tăng 18% về số lượng và 28% về giá trị so với năm trước, chiếm khoảng 28% tổng kim ngạch xuất khẩu sang các thị trường có FTA. Tuy nhiên, vì DN vẫn phải hoàn tất bộ hồ sơ và chờ phê duyệt, nên nhiều trường hợp mất hơn một tuần để có C/O, ảnh hưởng tới dòng tài chính và tiến độ giao hàng.

Để giải quyết điểm nghẽn này, Bộ Công thương đã chủ trương tập trung hóa quy trình cấp C/O và xây dựng nền tảng số quốc gia nhằm hỗ trợ DN đăng ký trực tuyến, nhận C/O nhanh hơn và giảm rủi ro gian lận. Việc này không chỉ giảm chi phí hành chính mà còn nâng cao tính minh bạch, giúp cơ quan chức năng kiểm soát nghiêm ngặt hơn các tiêu chí xuất xứ.

Các chuyên gia nhấn mạnh, xuất xứ hàng hóa không còn là thủ tục hành chính đơn thuần mà đã trở thành “giấy thông hành” mang tính sống còn cho hàng Việt Nam tại thị trường EU. Việc đáp ứng tốt quy tắc xuất xứ trong EVFTA sẽ hỗ trợ DN Việt Nam tận dụng lợi thế cạnh tranh, tăng trưởng bứt phá tại thị trường EU. Với sự kết hợp của các nhóm giải pháp và sự vào cuộc của các bên liên quan, các DN, ngành hàng xuất khẩu sẽ tận dụng hiệu quả những lợi thế do EVFTA mang lại, qua đó duy trì tăng trưởng và phát triển thị trường một cách bền vững.