Sớm gỡ khó cho nghệ thuật công cộng

Áp lực đô thị hóa

Tại các đô thị lớn, không ít không gian công cộng bị thu hẹp bởi thương mại hóa, bị chia cắt hoặc chỉ tồn tại hình thức, thiếu tiện ích và tính kết nối. Một số tuyến phố đi bộ hoạt động mang tính thời vụ, các vườn hoa nhỏ lẻ khó có thể bù đắp nhu cầu sinh hoạt của cộng đồng trong bối cảnh dân số đô thị ngày một đông.

Theo nhà nghiên cứu văn hóa Minh Đạo - Chi hội Di sản Văn hóa Hồng Châu (thuộc Hội Di sản Văn hóa Việt Nam), trong quá trình đô thị hóa, không ít không gian đô thị vì nhiều nguyên nhân đã bị lãng quên, biến dạng, dần trở thành những khu vực ít người qua lại. Những không gian bị bỏ quên này tiềm ẩn nhiều nguy cơ mất an toàn cho cộng đồng, dễ phát sinh tình trạng tập kết rác thải, hình thành các tụ điểm tệ nạn xã hội, gây ảnh hưởng tiêu cực đến diện mạo đô thị và chất lượng sống của người dân.

Sự thiếu vắng không gian chung không đơn thuần ảnh hưởng đến cảnh quan đô thị, mà còn tác động trực tiếp tới chất lượng sống và tinh thần cộng đồng. Một đô thị phát triển bền vững cần những không gian để con người gặp gỡ, để cảm nhận sự gắn bó những giá trị của đời sống cộng đồng.

Là người nhiều năm theo đuổi các dự án nghệ thuật công cộng, hoạ sĩ, giám tuyển sĩ Nguyễn Thế Sơn cho rằng: Không gian công cộng đang bị thiếu. Với tốc độ đô thị hóa như hiện nay, sự thiếu vắng những không gian nghỉ ngơi, thư giãn và đặc biệt là có hàm lượng về nghệ thuật để nâng cao dân trí và chất lượng tinh thần của người dân

Kiến tạo giá trị không gian công cộng

Trước thực trạng không gian công cộng ngày càng eo hẹp, việc đưa nghệ thuật vào các không gian chung đang cho thấy những tác động tích cực. Khi được nâng tầm thành không gian nghệ thuật, những quảng trường, công viên, tuyến phố hay thậm chí là các khu vực từng bị lãng quên đã được “thổi hồn”, trở thành điểm đến hấp dẫn, gần gũi với đời sống người dân.

Những không gian công cộng sống lại từ việc đưa nghệ thuật đã được thực hiện nhiều ở Hà Nội trong thời gian qua. Có thể kể đến như phố bích họa Phùng Hưng; Vườn hoa Con Cóc; dự án nghệ thuật “Kết đoàn” của nghệ sĩ Tia - Thuỷ Nguyễn tại vườn hoa 19/8; Nghệ thuật công cộng Phúc Tân từng một khu vực hết sức phức tạp và ngổn ngang, sau khi dự án nghệ thuật được triển khai, khu vực này đã trở thành một phần của cộng đồng người dân nơi đây…

Có thể thấy, nghệ thuật không chỉ góp phần tài thiết không gian công cộng mà còn góp phần bồi đắp đời sống tinh thần, tăng cường sự tương tác xã hội và làm nổi bật bản sắc văn hóa đô thị. Các chuyên gia đánh giá, nghệ thuật công cộng là cầu nối giữa lịch sử và hiện tại, góp phần định hình bản sắc văn hóa đô thị, biến những không gian cũ thành điểm nhấn giàu sức hút. Tuy nhiên, để phát huy hiệu quả, cần phân cấp rõ thẩm quyền quản lý và quy định trách nhiệm bảo dưỡng, nhằm bảo đảm mỹ thuật công cộng đạt chuẩn và bền vững.

Theo nhà giám tuyển, họa sĩ Nguyễn Thế Sơn, nghệ thuật giúp cho những không gian công cộng từng bị lãng quên trong đời sống đô thị có một góc nhìn mới, sức sống mới. Đồng thời góp phần giải quyết về mặt môi trường. Dần dần trở thành điểm đến để thu hút cho du lịch, lưu giữ du khách nội địa cũng như quốc tế, tăng thêm trải nghiệm cho du khách trên hành trình trải nghiệm du lịch ở Hà Nội.

Tuy nhiên theo ông Sơn, nghệ thuật công cộng chưa được ghi nhận và chưa được coi như là một dự án cần được liên tục, trùng tu và phát huy. Cũng chính bởi “danh không chính” nên sẽ khó có được chính sách vận hành như những không gian hiện hữu trong đô thị. Vì vậy khi thực hiện những dự án nghệ thuật công cộng, vướng phải muôn vàn những khó khăn từ câu chuyện ngân sách để thực hiện. Còn ngân sách để duy tu bảo dưỡng thường xuyên thì hoàn toàn không có. Điều đó cho thấy thiếu sự quan tâm. Chưa có một cơ chế rõ ràng từ ra đời, thúc đẩy, cho tới vận hành… hiện tại vẫn chỉ là nỗ lực cá nhân của một số nghệ sĩ và của giám tuyển. Chưa có sự quan tâm đồng bộ đúng mức. Các không gian cần được đánh thức, và khi đánh thức xong rồi cần cơ chế để nó không phủ tiếp mà phát huy giá trị trị cuộc sống.

Cùng quan quan điểm, nhà nghiên cứu Minh Đạo, thời gian qua, việc đưa các không gian công cộng lên một tầm vóc mới thông qua nghệ thuật đang trở thành xu hướng rõ nét tại nhiều đô thị. Các dự án nghệ thuật công cộng không chỉ dừng lại ở việc “thay áo” cho những không gian cũ kỹ, tạo diện mạo mới mẻ, bắt mắt và khơi gợi sự tò mò của công chúng, mà còn hướng tới việc hình thành những điểm đến văn hóa có sức lan tỏa trong đời sống đô thị.

Song, nhà nghiên cứu Minh Đạo cũng đưa ra lưu ý về việc khi đưa nghệ thuật vào không gian công cộng cần được cân nhắc kỹ lưỡng về nội dung và giá trị. Sự hấp dẫn của không gian không chỉ đến từ hình thức thị giác, mà còn ở những lớp nghĩa văn hóa được gửi gắm khi thực hiện tại những không gian công cộng.

Hà Nội khi đã ra nhập và mạng lưới thành phố sáng tạo, đang khát vọng phát triển công nghiệp văn hoá… thì những dự án nghệ thuật công cộng cần phải được chăm sóc, duy tu và có những cơ chế, cách thức để ngày càng có thêm nhiều dự án nghệ thuật công cộng được phát huy hơn. Khi đó mới phát huy được giá trị nguồn lực.