Số hóa không thể bắt đầu từ… máy photocopy
Cả nước đang triển khai xây dựng cơ sở dữ liệu đất đai thống nhất, minh bạch và số hóa - một chủ trương lớn, đúng đắn và cấp thiết. Nhưng trong khi công nghệ được kỳ vọng sẽ thay đổi cách quản lý, thì ở một số nơi, người dân vẫn phải “chạy đi photo sổ đỏ, CCCD” để nộp lại cho xã, phường. Mục tiêu là đúng, song cách làm lại đang đi ngược với tinh thần cải cách hành chính và thiếu phù hợp với giai đoạn đang thực hiện chuyển đổi số quốc gia.
Từ ngày 1/9 đến 30/11/2025, chiến dịch “90 ngày làm sạch, làm giàu dữ liệu đất đai” được phát động trên phạm vi toàn quốc. Đây là bước đi đúng hướng, nhằm khắc phục tình trạng hồ sơ đất đai phân tán, chồng chéo và thiếu cập nhật, điều này đã kéo dài suốt nhiều năm. Khi dữ liệu đất đai được chuẩn hóa và gắn kết với cơ sở dữ liệu dân cư, Việt Nam sẽ có nền tảng vững chắc để quản lý thống nhất, minh bạch, phục vụ người dân nhanh hơn và hiệu quả hơn.
Tinh thần của chiến dịch là hướng tới “Chính phủ số - một lần nộp, suốt đời dùng”. Thế nhưng, nghịch lý lại đang diễn ra ở chính nơi thực hiện. Ở một số địa phương, người dân được yêu cầu photo sổ đỏ, CCCD, kê khai thông tin rồi nộp lại cho tổ dân phố hoặc UBND xã, phường để “làm sạch dữ liệu”. Một cách làm thủ công trong công cuộc số hóa.
Làm sạch dữ liệu là điều cần thiết, nhưng làm bằng cách nào mới là điều đáng bàn. Pháp luật đã quy định rõ: mọi Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất đều đã được cơ quan Nhà nước số hóa, lưu giữ bản điện tử trong hệ thống cơ sở dữ liệu đất đai. Khi dữ liệu đã được quản lý tập trung, việc yêu cầu người dân tự photo và nộp lại những giấy tờ vốn đã nằm trong kho dữ liệu Nhà nước chẳng khác nào lặp lại chính công việc của cơ quan hành chính.
Nếu cơ sở dữ liệu chưa hoàn thiện, cơ quan có trách nhiệm bổ sung bằng cách quét trực tiếp từ bản gốc, ký số và lưu vào hệ thống. Không một quy định nào yêu cầu người dân tự photo. Nhưng ở không ít nơi, thói quen hành chính cũ vẫn vận hành theo quán tính gom giấy, sợ thiếu hồ sơ, sợ chịu trách nhiệm, và vì thế, công cuộc số hóa lại bắt đầu bằng hàng chồng bản photo.
Vấn đề không nằm ở thiết bị hay phần mềm, mà ở tư duy tổ chức và năng lực thực thi. Khi người thực hiện vẫn hành động theo lối cũ, công nghệ chỉ trở thành công cụ để hợp thức hóa cách làm quen thuộc. Một chiến dịch số hóa không thể dựa trên máy photocopy; và một cơ sở dữ liệu điện tử không thể hình thành bằng cách thu thập bản giấy.
Bản photo không có giá trị pháp lý. Nó cũng không thể đảm bảo tính chính xác như dữ liệu được quét và ký số. Việc thu và lưu trữ các bản sao tại tổ dân phố, phường, xã vừa không cần thiết, vừa tiềm ẩn nguy cơ lộ lọt thông tin cá nhân. Hơn thế nữa, hành động ấy làm mất đi ý nghĩa của tinh thần cải cách hành chính bởi cải cách không phải là bắt người dân làm lại những gì Nhà nước đã làm.
Chiến dịch “làm sạch dữ liệu đất đai” thực chất là phép thử đối với năng lực chuyển đổi số của chính quyền cơ sở. Hệ thống dữ liệu đất đai là một cấu trúc công nghệ phức tạp, đòi hỏi sự hiểu biết, phối hợp và cập nhật liên thông giữa nhiều cấp, nhiều ngành. Nhưng công nghệ chỉ phát huy giá trị khi được vận hành bởi con người hiểu rõ mục tiêu của nó. Nếu mục tiêu là phục vụ người dân, thì mọi khâu triển khai phải hướng tới sự tiện lợi, minh bạch và giảm gánh nặng cho dân - chứ không phải đặt thêm thủ tục.
Hơn bao giờ hết, việc làm sạch và chuẩn hóa dữ liệu đất đai cần được hiểu đúng, không chỉ là nhiệm vụ kỹ thuật, mà là bước chuyển về tư duy quản lý. Nhà nước đã đầu tư hàng nghìn tỷ đồng để xây dựng hệ thống dữ liệu quốc gia, điều quan trọng bây giờ là niềm tin và năng lực sử dụng nó.
Nếu cán bộ vẫn sợ sai, sợ thiếu, sợ trách nhiệm mà chọn cách “an toàn” là yêu cầu thêm giấy tờ, thì mọi nỗ lực công nghệ sẽ trở thành vô nghĩa. Cải cách thật sự không nằm ở văn bản, mà ở hành động của người thực thi - những người đang trực tiếp định hình hình ảnh của một nền hành chính hiện đại.
Theo thống kê, đến giữa tháng 10/2025, đã có hơn 18 triệu thửa đất được đồng bộ lên hệ thống dữ liệu quốc gia, đây là con số đáng khích lệ cho thấy quyết tâm của các địa phương. Để tiến trình này đi đúng hướng, điều cần làm là chấm dứt tư duy quản lý cũ, ứng xử với người dân bằng tinh thần phục vụ, và để công nghệ làm đúng vai trò: giảm thủ tục, tăng minh bạch.
