Phát huy giá trị văn hóa Hà Nội – Khơi dậy niềm tự hào và khát vọng phát triển Bài 2: Phát huy lợi thế từ di sản
Hà Nội từ lâu được mệnh danh là “thành phố di sản”. Đây chính là nền tảng quan trọng để Thủ đô phát triển công nghiệp văn hóa và du lịch – hai lĩnh vực được coi là động lực kinh tế sáng tạo của thế kỷ XXI. Những năm gần đây, thành phố đã có nhiều bước đi mạnh mẽ trong bảo tồn và khai thác giá trị di sản, hướng tới mục tiêu trở thành điểm đến văn hóa hàng đầu khu vực. Tuy nhiên, để hiện thực hóa khát vọng ấy, Hà Nội cần một chiến lược dài hơi, chọn đúng hướng đi và tạo ra sản phẩm đặc thù có sức cạnh tranh quốc tế.
Nỗ lực đầu tư, bảo tồn gắn với phát triển
Hà Nội là thành phố đầu tiên của Việt Nam được UNESCO ghi danh vào Mạng lưới các thành phố sáng tạo từ năm 2019. Đây không chỉ là sự ghi nhận những nỗ lực trong bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống, mà còn mở ra cơ hội thúc đẩy các ngành công nghiệp văn hóa – lĩnh vực mà Hà Nội có nhiều tiềm năng phát triển.
Văn hóa không chỉ là tài sản tinh thần mà còn là nền tảng quan trọng để thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Với gần 6.000 di tích, hơn 1.300 lễ hội truyền thống và các làng nghề thủ công nổi tiếng như Bát Tràng, Vạn Phúc… Hà Nội có nguồn chất liệu văn hóa phong phú để phát triển các sản phẩm sáng tạo có giá trị gia tăng cao. Bên cạnh đó, lực lượng sáng tạo trẻ ngày càng đông đảo, cùng sự phát triển của các không gian nghệ thuật, trung tâm thiết kế, sân chơi startup… đang hình thành nên một cộng đồng sáng tạo sôi động.
Trong nhiệm kỳ 2021-2025, Hà Nội triển khai đồng bộ nhiều giải pháp nhằm gìn giữ và phát huy giá trị di sản gắn với công nghiệp văn hóa và du lịch. Theo thống kê của Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội, đã có tới 579 dự án tu bổ, tôn tạo di tích lịch sử - văn hóa được thực hiện. Đây là con số ấn tượng, phản ánh quyết tâm mạnh mẽ trong việc bảo tồn truyền thống và biến di sản thành động lực phát triển kinh tế.
Nhiều công trình được tu bổ, nâng cấp không chỉ khôi phục giá trị gốc mà còn tạo ra sản phẩm du lịch văn hóa mới. Điểm nhấn là việc ứng dụng công nghệ số trong trưng bày, giới thiệu, giúp di sản trở nên sống động, dễ tiếp cận hơn, đặc biệt với giới trẻ.
Các chuyên gia đánh giá, Hà Nội đã bước đầu vượt ra khỏi tư duy “bảo tồn để giữ” mà chuyển sang “bảo tồn để phát triển”. Di sản không chỉ nằm trong tủ kính hay khuôn viên đình chùa, mà đã trở thành chất liệu cho các sản phẩm công nghiệp văn hóa, các tour du lịch trải nghiệm và những sự kiện mang tầm quốc tế.
Sự kiện kỷ niệm 70 năm Giải phóng Thủ đô (1954-2024) là minh chứng rõ rệt. Hàng trăm chương trình nghệ thuật, triển lãm, tọa đàm, lễ hội được tổ chức đã tạo nên không khí sôi động, vừa khẳng định truyền thống lịch sử, vừa quảng bá hình ảnh một Hà Nội năng động, thân thiện, sáng tạo.
Thành công ấy góp phần đưa Hà Nội ra thế giới. Năm 2025, Tạp chí Time Out vinh danh Hà Nội là “điểm đến văn hóa hàng đầu thế giới”, nối tiếp chuỗi ghi nhận từ CNN, Nikkei Asia, UNESCO… Đây không chỉ là niềm tự hào của người dân Thủ đô mà còn là cú hích lớn để du lịch Hà Nội tăng tốc, hướng tới mục tiêu đón 31 triệu lượt khách trong năm nay.
Tiến sĩ Lê Thị Minh Lý - Phó Chủ tịch Hội Di sản văn hóa Việt Nam nhận định, Hà Nội là địa phương có nhiều di tích. Đó chính là nguồn lực cho phát triển công nghiệp văn hóa ở lĩnh vực du lịch. Ngoài ra còn có những di sản phi vật thể, là những sáng tạo từ bao đời nay. Đó là các làng nghề truyền thống. Chủ nhân chính là cộng đồng, là các chủ thể văn hóa.
Định vị thương hiệu bằng di sản và sáng tạo
Không chỉ tập trung vào di tích, Hà Nội còn tạo dấu ấn bằng các không gian sáng tạo và hoạt động nghệ thuật đương đại. Phố đi bộ hồ Gươm, phố Trịnh Công Sơn, hay các không gian văn hóa cộng đồng đã trở thành “thương hiệu riêng”, thu hút đông đảo người dân và du khách.
TS Phạm Việt Long - nguyên Chánh Văn phòng Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch – VHTTDL) nhận định: “Hà Nội đã có bước đi đúng hướng khi đặt bảo tồn di sản trong mối quan hệ hữu cơ với phát triển công nghiệp văn hóa và du lịch. Thành phố là nơi hội tụ hơn 5.900 di tích, gần 1.800 di sản phi vật thể cùng hệ thống làng nghề, lễ hội, không gian văn hóa đặc sắc. Việc khai thác, quảng bá những giá trị này giúp Hà Nội định vị rõ thương hiệu ‘Thành phố sáng tạo’ của UNESCO.”
Nhiều di sản đã được “hồi sinh” thông qua mô hình du lịch trải nghiệm. Không gian đi bộ hồ Hoàn Kiếm, phố cổ, làng nghề Bát Tràng, Vạn Phúc… vừa lưu giữ tinh hoa truyền thống, vừa tạo nguồn thu ổn định cho cộng đồng. Các sự kiện như Liên hoan phim quốc tế Hà Nội, Lễ hội áo dài, Tuần lễ du lịch làng nghề đã trở thành điểm nhấn thường niên, góp phần đa dạng hóa sản phẩm du lịch và nâng cao vị thế Thủ đô.
Tuy nhiên, hạn chế cũng còn hiện hữu. Một số nơi vẫn khai thác di sản theo hướng ngắn hạn, thiên về lễ hội, mua sắm, thiếu chiều sâu văn hóa. Công nghiệp sáng tạo phát triển chưa đồng đều, manh mún, chưa hình thành chuỗi giá trị đủ mạnh để đưa di sản trở thành động lực bứt phá.
ThS Nguyễn Đắc Tới - nguyên Trưởng phòng Nghiên cứu di sản (Viện Nghiên cứu văn hóa và phát triển) cho rằng, Hà Nội đã cho thấy quyết tâm khi triển khai nhiều dự án trùng tu di tích và tổ chức các sự kiện quy mô lớn. Thành phố vừa giữ được giá trị truyền thống, vừa tạo ra sản phẩm du lịch mới hấp dẫn, góp phần nâng cao vị thế trên bản đồ văn hóa thế giới. Tuy nhiên, để bứt phá, cần có hướng đi rõ ràng và chiến lược dài hạn.”
Cần hướng đi rõ ràng, tạo sản phẩm đặc thù
Các chuyên gia đều cho rằng tiềm năng phát triển công nghiệp văn hóa và du lịch văn hóa của Hà Nội là rất lớn. Với kho tàng di sản phong phú, đời sống đô thị năng động, Hà Nội hoàn toàn có thể trở thành trung tâm công nghiệp văn hóa hàng đầu khu vực. Vấn đề đặt ra là chọn đúng sản phẩm chủ lực để tập trung đầu tư.
Theo TS Phạm Việt Long - nguyên Chánh Văn phòng Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch – VHTTDL) cho rằng, để bứt phá trong giai đoạn tới, Hà Nội cần tập trung vào ba hướng ưu tiên then chốt. Trước hết là đầu tư hệ thống hạ tầng văn hóa hiện đại gắn liền với di sản, xây dựng các tổ hợp biểu diễn, triển lãm, điện ảnh, âm nhạc kết hợp không gian di tích, vừa bảo tồn vừa sáng tạo, đồng thời trở thành “đầu kéo” cho những sự kiện tầm quốc tế. Cùng với đó, thành phố phải phát triển hệ sinh thái sáng tạo, khuyến khích các doanh nghiệp khởi nghiệp trong lĩnh vực thiết kế, thời trang, điện ảnh, nghệ thuật số, trò chơi điện tử; đồng thời hình thành quỹ hỗ trợ sáng tạo và các khu công nghiệp văn hóa – sáng tạo theo mô hình thành công của Seoul hay Bắc Kinh. Một nhiệm vụ không kém phần quan trọng là xây dựng thương hiệu văn hóa Hà Nội thông qua việc đẩy mạnh quảng bá trên nền tảng số, tổ chức những lễ hội mang tầm khu vực, kết nối với mạng lưới thành phố sáng tạo toàn cầu. Khi di sản và sản phẩm sáng tạo trở thành “sức mạnh mềm”, Hà Nội sẽ vừa là điểm đến du lịch hấp dẫn, vừa là trung tâm giao lưu văn hóa hàng đầu của châu Á – Thái Bình Dương.
Đồng quan điểm, theo nhà nghiên cứu Minh Đạo - Chi hội Di sản Văn hóa Hồng Châu (thuộc Hội Di sản Văn hóa Việt Nam) cho rằng, thời gian qua Hà Nội đã có bước đi bài bản trong khai thác lợi thế di sản. Nhiều dự án trùng tu, tôn tạo di tích cùng nhiều sự kiện văn hóa – nghệ thuật lớn đã góp phần lan tỏa hình ảnh Thủ đô, đưa di sản từ chỗ chỉ được bảo tồn sang trở thành nguồn lực kinh tế, đặc biệt trong du lịch văn hóa.
Tuy nhiên, cách khai thác hiện nay đôi lúc vẫn thiên về lễ hội và mua sắm, chưa tạo được sản phẩm đặc thù có chiều sâu. Để bứt phá, Hà Nội cần chọn lọc một số ngành công nghiệp văn hóa chủ lực như du lịch trải nghiệm gắn với di sản, thủ công mỹ nghệ hay điện ảnh để tập trung đầu tư.
