Phát huy di sản văn hóa Thái, Thổ để xây dựng điểm sáng du lịch cộng đồng

Điểm sáng du lịch

Các dãy Pù Loi, Pù À, Bồ Bồ hùng vĩ cùng hệ thống danh thắng tự nhiên như Lèn Rỏi, Lèn Voi, sông Con, vực Rồng hay các hang động ở Thung Khiển với địa thế kín đáo, hiểm trở đã tạo cho các xã như Giai Xuân, Tiên Đồng…có vị trí chiến lược quan trọng trong lịch sử, từng ba lần trở thành hậu cứ trong các giai đoạn đấu tranh giữ nước. Nhờ vậy, vùng đất này thu hút du khách đến tham quan, trải nghiệm và nghiên cứu.

Nhận thức văn hóa vừa là nền tảng tinh thần, vừa là động lực phát triển, nhiều năm qua cấp ủy, chính quyền đặc biệt chú trọng gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc thiểu số. Các chủ trương lớn được triển khai đồng bộ, từng bước đi vào đời sống, góp phần nâng cao đời sống tinh thần, đẩy lùi hủ tục, khơi dậy các giá trị văn hóa tốt đẹp. Những chuyển biến rõ nét có thể thấy từ phong tục, lễ hội, đến môi trường sống, sinh hoạt cộng đồng.

Bên cạnh gìn giữ di sản văn hóa phi vật thể, các địa phương cũng quan tâm đầu tư các điểm đến du lịch mang dấu ấn địa phương. Nhiều địa điểm du lịch như hang Mó (xã Tiên Kỳ cũ), thác Bồn (Tân Hợp cũ), làng nghề dệt thổ cẩm gắn với Lễ hội Bươn Xao của người Thái, hay làng nghề đan võng gai của đồng bào Thổ ở Long Thọ (Giai Xuân cũ)… được tôn tạo, quảng bá mạnh mẽ. Song song đó, các địa phương cũng tiến hành nâng cấp trưng bày tại di tích quốc gia đặc biệt Km0, đường Hồ Chí Minh, biến nơi đây thành điểm đến giáo dục lịch sử thu hút du khách.

Một trong những nét đặc sắc của văn hóa Thái và Thổ tại các bản làng thuộc huyện Tân Kỳ cũ là nghề dệt thổ cẩm, đan lát mây tre, chế biến rượu men lá và hệ thống nhà sàn cổ vẫn được gìn giữ gần như nguyên bản. Đây là “cái gốc” để phát triển du lịch cộng đồng theo hướng bền vững.

Vào tháng 10/2017, Ban Thường vụ Huyện ủy lúc đó đã ban hành Đề án phát triển du lịch cộng đồng gắn với làng nghề dệt thổ cẩm tại xã Tiên Kỳ (nãy là xã Tiên Đồng). Đến nay, đã lựa chọn hai bản của xã để xây dựng mô hình du lịch cộng đồng; hình thành ba mô hình Homestay tại bản Chiềng và bản Phẩy - Thái Minh. Những mô hình này được xây dựng dựa trên việc bảo tồn nhà sàn, phục vụ dịch vụ ẩm thực truyền thống, lưu trú nhà sàn, trải nghiệm dệt thổ cẩm, đan lát, giao lưu văn hóa – văn nghệ như nhảy sạp, uống rượu cần… Nhờ đó, du khách có thể cảm nhận trọn vẹn không gian văn hóa Thái.

Là người gắn bó nhiều năm với nghề dệt thổ cẩm, bà Lào Thị Hải ở bản Phảy, xã Tiên Đồng (Nghệ An) vẫn miệt mài giữ nghề của cha ông. Dưới đôi tay khéo léo của bà, những tấm vải thổ cẩm được dệt thành váy áo, khăn, chăn gối, đệm ngồi… mang đậm bản sắc người Thái. Không chỉ phục vụ sinh hoạt gia đình, sản phẩm của bà còn được nhiều homestay và du khách ưa chuộng bởi sự tinh tế và màu sắc hài hòa. Bà chia sẻ, nghề dệt từng có lúc đứng trước nguy cơ mai một, nhưng các lớp tập huấn về cắt may, tạo mẫu trong những năm gần đây đã giúp bà con nâng cao tay nghề, góp phần gìn giữ và lan tỏa giá trị thổ cẩm truyền thống.

Kể từ khi đưa vào hoạt động, các bản du lịch cộng đồng ở xã Tiên Đồng (mới) đã đón hơn 18.000 lượt khách. Du lịch đem lại nguồn thu mới, tạo sinh kế bền vững và khuyến khích người dân giữ gìn, phát huy giá trị truyền thống. Cùng với du lịch cộng đồng, địa phương đã phục dựng Lễ hội Bươn Xao - lễ hội mang dấu ấn lịch sử gắn với cuộc khởi nghĩa Lam Sơn thế kỷ XV, đồng thời khôi phục và phát triển làng nghề dệt thổ cẩm tại bản Phẩy. Đây là hai giá trị văn hóa tiêu biểu vừa mang yếu tố tâm linh, vừa phản ánh nét đẹp lao động sản xuất của đồng bào Thái.

Hiệu quả từ chương trình mục tiêu quốc gia

Đặc biệt, năm 2023, huyện Tân Kỳ cũ đã triển khai Dự án “Mô hình trải nghiệm, tìm hiểu văn hóa đặc thù của dân tộc Thái” tại xã Tiên Kỳ (nãy là xã Tiên Đồng) thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi Nghệ An. Dự án đã tạo thêm nguồn lực để huyện tiếp tục bảo tồn, phát huy văn hóa phi vật thể, đồng thời nâng cao chất lượng sản phẩm du lịch.

Song song với các giải pháp đầu tư và khai thác du lịch, các địa phương đã duy trì và mở rộng các câu lạc bộ dân ca, dân vũ của đồng bào Thái và Thổ. Các câu lạc bộ hoạt động sôi nổi với các loại hình dân ca, dân vũ như khắp Thái, lăm, nhuôn, múa cồng chiêng… Nhiều câu lạc bộ còn biểu diễn phục vụ du khách tại các điểm du lịch cộng đồng, vừa tạo nguồn thu, vừa lan tỏa giá trị văn hóa bản địa.

Nhờ hướng đi đúng đắn, xã Giai Xuân, Tiên Đồng… ngày càng thu hút du khách gần xa, trở thành điểm sáng trong phát triển du lịch dựa vào văn hóa. Thời gian tới, xã tiếp tục ban hành các cơ chế, chính sách nhằm hoàn thiện cơ sở vật chất tại điểm du lịch; khuyến khích duy trì và phát triển nghề truyền thống như dệt thổ cẩm, đan võng gai; nâng cao hiệu quả hoạt động các câu lạc bộ dân ca dân vũ. Mục tiêu là vừa bảo tồn bản sắc văn hóa các dân tộc, vừa tạo chuỗi sản phẩm du lịch đặc trưng, góp phần nâng cao thu nhập, tạo việc làm và thúc đẩy kinh tế - xã hội địa phương.

Với hướng đi bền vững này, các xã như Giai Xuân, Tiên Đồng… đang từng bước xây dựng hình ảnh một vùng quê năng động, giàu bản sắc và trở thành một trong những địa phương phát triển khá của khu vực miền Tây Nghệ An.

Việc bảo tồn, phục dựng các lễ hội dân gian truyền thống với sự tham gia các thành viên trong cộng đồng sẽ là những đóng góp hiệu quả thiết thực vào phát triển kinh tế. Mô hình du lịch cộng đồng cũng sẽ giúp cho người dân được hưởng lợi từ việc phát huy giá trị của di sản văn hóa phi vật thể, là đòn bẩy mạnh mẽ thu hút khách du lịch trong và ngoài nước.