Phân loại hộ kinh doanh để quản lý thuế linh hoạt
Từ ngày 1/1/2026, thuế khoán sẽ được thay thế bằng cơ chế kê khai. Tuy nhiên, để hộ kinh doanh sẵn sàng chuyển đổi lên doanh nghiệp, cần giải quyết 3 vướng mắc: Có bị truy thu thuế quá khứ không; Hàng tồn kho trước khi thành lập doanh nghiệp xử lý ra sao nếu không có hóa đơn đầu vào; Việc định giá tài sản, hàng hóa đưa vào chi phí hợp lý có được công nhận không?
Giải quyết các vướng mắc
Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam (VTCA) Nguyễn Thị Cúc cho biết, hộ kinh doanh khi bỏ thuế khoán, chuyển sang kê khai, chuyển đổi lên doanh nghiệp (DN) đang băn khoăn một số vấn đề như xử lý hàng tồn kho, hay chênh lệch doanh thu kê khai...
Về vấn đề xử lý hàng tồn kho, bà Cúc cho hay, theo các văn bản pháp quy hiện hành, các sản phẩm, hàng hóa mua vào phải có hóa đơn, chứng từ hợp pháp nhằm xác định nguồn gốc của sản phẩm, trừ những trường hợp được phép lập chứng từ thay thế. Tuy nhiên, trong thời gian chuyển đổi từ hình thức thuế khoán sang kê khai, vẫn còn tình trạng hàng hóa tồn kho của các hộ kinh doanh không có đầy đủ hóa đơn hợp pháp.
Để tháo gỡ khó khăn trong giai đoạn chuyển đổi, bà Cúc cho rằng cần thực hiện theo hướng sau: Các hộ, cá nhân kinh doanh phải rà soát lại hàng tồn kho, loại trừ tất cả các hàng hóa có nguồn gốc không hợp pháp như hàng giả, hàng lậu, hàng trộm cắp (nếu có) ra khỏi hàng tồn kho và thực hiện tiêu hủy theo quy định để loại khỏi số lượng hàng hóa chuẩn bị bán ra.
Các hộ sẽ kê khai, nộp thuế trên doanh thu thực tế bán ra. Nếu doanh thu bán ra không bao gồm hàng nhập lậu, hàng giả... thì cơ quan thuế sẽ không truy cứu, xử phạt đối với hàng hóa tồn kho không đủ hóa đơn, chứng từ, trừ các trường hợp hàng hóa phi pháp đã nêu trên.
“Biện pháp này sẽ giúp các hộ, cá nhân yên tâm kê khai, nộp thuế trên doanh thu thực tế, không lo bị xử lý vi phạm do thiếu hóa đơn, chứng từ” - bà Cúc nói.
Đối với các hộ, cá nhân chuyển đổi từ hộ kinh doanh lên DN trong trường hợp tài sản cố định không có hóa đơn, chứng từ, Chủ tịch VTCA kiến nghị cho phép hộ, cá nhân được thuê các tổ chức có chức năng thẩm định giá theo quy định để xác định giá trị còn lại, làm cơ sở tính trích khấu hao tài sản cố định
Trong trường hợp hàng hóa tồn kho không có chứng từ, theo bà Cúc, biện pháp đơn giản nhất là hộ, cá nhân tự kiểm kê hàng tồn kho và xuất hóa đơn “bán” cho chính DN do mình thành lập làm cơ sở hạch toán giá vốn hàng hóa của DN. Tuy nhiên, cách làm này dẫn đến khó khăn cho hộ kinh doanh vì số tiền thuế phải nộp sẽ tăng lên, dù hàng hóa thực tế vẫn còn trong kho.
Một phương án khác là kiểm kê hàng tồn kho và thuê các tổ chức có chức năng thẩm định giá để xác định giá trị hàng tồn kho, làm cơ sở ghi tăng vốn cho DN mới thành lập. Tuy nhiên, phương án này vẫn gặp vướng mắc khi hàng hóa bán ra không có hóa đơn, chứng từ hợp pháp.
Để giải quyết vấn đề này, theo bà Cúc, có thể nghiên cứu phương án cho phép kiểm kê hàng tồn kho và định giá từng sản phẩm tồn kho thông qua tổ chức thẩm định giá. Giá trị hàng tồn kho phù hợp với giá thị trường có thể được lập bảng kê để làm cơ sở xác định giá vốn khi tính Thuế TNDN. Tuy nhiên, để triển khai được giải pháp này, cần có cơ chế đặc thù và phải được cấp có thẩm quyền xem xét, cho phép thực hiện.
Đối với trường hợp hộ, cá nhân kê khai doanh thu thấp hoặc chưa kê khai, nộp thuế, bà Cúc nêu rõ, người nộp thuế thực hiện cơ chế tự khai, tự tính, tự nộp và tự chịu trách nhiệm trước pháp luật về số tiền thuế phải nộp vào ngân sách nhà nước. Các hộ, cá nhân kinh doanh thực hiện kê khai và nộp thuế điện tử; không còn tình trạng cơ quan thuế xét duyệt doanh thu khoán mà phải nộp thuế theo doanh thu thực tế phát sinh.
Bà Cúc kiến nghị, cơ quan thuế cần khuyến khích, đồng thời yêu cầu các hộ, cá nhân kinh doanh kê khai đúng theo doanh thu thực tế. Trong giai đoạn đầu, có thể xảy ra tình trạng doanh thu kê khai cao hơn nhiều so với doanh thu khoán trước đây hoặc một số hộ chưa kê khai thuế. Do đó, cần có biện pháp hỗ trợ, hướng dẫn cụ thể để đảm bảo tuân thủ và minh bạch nghĩa vụ thuế.
Đối với hành vi xử phạt, truy thu, cần được phân loại cụ thể để đảm bảo vừa có lý, vừa có tình, xử lý nghiêm các cá nhân, hộ kinh doanh có hành vi trốn thuế, buôn lậu, đồng thời mang tính răn đe, giáo dục đối với những cá nhân thiếu hiểu biết, có số tiền thuế chênh lệch không quá lớn.
Đối với các cá nhân, hộ kinh doanh tự kê khai, điều chỉnh doanh thu và nộp bổ sung số thuế lớn, có thể xem xét chỉ xử phạt vi phạm hành chính, không áp dụng truy thu hoặc xử lý nặng. “Đôi khi, ngành Thuế có thể “hy sinh” một phần tiền thuế truy thu, tiền phạt để gây dựng và củng cố niềm tin, tạo điểm tựa cho hộ, cá nhân phát triển sản xuất kinh doanh, qua đó tăng dần số thuế nộp ngân sách nhà nước trong dài hạn” - bà Cúc nêu quan điểm.
Tạo cơ chế quản lý phù hợp
Bộ Tài chính đã ban hành Quyết định số 3389/QĐ-BTC ngày 6/10/2025 phê duyệt Đề án đổi mới công tác quản lý thuế đối với hộ kinh doanh. Theo đó, cơ quan thuế sẽ phân loại hộ kinh doanh thành các nhóm phù hợp với quy mô và rủi ro để áp dụng chính sách quản lý linh hoạt hơn.
Theo ông Đặng Ngọc Minh - Phó cục trưởng Cục Thuế, mục tiêu của Nghị định là tạo cơ chế quản lý thuế phù hợp với từng nhóm hộ kinh doanh, đảm bảo công bằng nghĩa vụ thuế giữa hộ và DN; Khuyến khích chuyển đổi hộ kinh doanh tiềm năng thành DN, mở rộng khu vực kinh tế chính thức; Hiện đại hóa công tác quản lý thuế, dựa trên nền tảng dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo và quản lý rủi ro thông minh.
Trong thời gian qua, công tác quản lý thuế đối với hộ, cá nhân kinh doanh đã đạt được nhiều kết quả tích cực, phản ánh nỗ lực lớn của toàn ngành thuế trong bối cảnh chuyển đổi số mạnh mẽ. Hiện cả nước có khoảng 3,6 triệu hộ kinh doanh, trong đó 1,3 triệu hộ có doanh thu trên ngưỡng chịu thuế, chiếm gần 60%. Trong đó, thu từ khu vực hộ kinh doanh năm 2024 đạt 25.953 tỷ đồng, tăng 20% so với năm 2023; 6 tháng đầu năm 2025 đạt 17.100 tỷ đồng, bằng 131% cùng kỳ năm trước.
