Giúp học trò nói "không" với thuốc lá điện tử
Thuốc lá điện tử đang len lỏi vào học đường, đặt ra thách thức mới trong môi trường giáo dục. Nhiều thầy cô đã tìm ra những cách tiếp cận khác nhau – từ lồng ghép bài giảng, tổ chức câu lạc bộ, đến dạy bằng tranh và trải nghiệm – với mục tiêu chung: giúp học sinh hiểu, nhớ và tự tin nói “không” với thuốc lá.
Khi nhà trường không thể đứng ngoài cuộc
Trong bối cảnh giới trẻ, đặc biệt là trẻ vị thành niên được nhắm đến như một mục tiêu tiềm năng của thuốc lá điện tử, nhiều trường học đang phải đối mặt với một thách thức chưa từng có: học sinh tò mò, bị cuốn theo trào lưu mà không ý thức được hiểm họa từ thuốc lá điện tử. Ở mặt khác, không còn là những điếu thuốc dễ nhận diện, thuốc lá điện tử nay xuất hiện dưới vỏ bọc của đồ vật công nghệ – nhỏ gọn, có mùi thơm, thậm chí giống như chiếc USB hay bút viết. Những đặc điểm của thiết bị nguy hiểm này khiến giáo viên và phụ huynh khó có thể phát hiện, kiểm soát kịp thời. Chính sự tinh vi ấy khiến việc phòng ngừa chúng trong học đường trở thành nhiệm vụ không thể chậm trễ.
Theo cô Trương Thúy Lê, Tổ trưởng tổ Khoa học Tự nhiên 2, Trường THCS Đống Đa (Hà Nội), nguyên nhân khiến học sinh dễ bị cuốn vào thuốc lá điện tử đến từ tâm lý muốn thể hiện bản thân, tò mò và bị bạn bè, mạng xã hội lôi cuốn. Nhiều em tin rằng thuốc lá điện tử ít độc hơn thuốc lá thường, hoặc nghĩ rằng chỉ thử một vài lần sẽ không sao. Nhưng đó chính là lúc các em bước vào vòng lệ thuộc mà không hay biết.
Cũng theo cô Lê, việc tuyên truyền chỉ bằng khẩu hiệu hoặc lời nhắc nhở không thể mang lại hiệu quả bền vững. Kiến thức nếu không gắn với hành động và trải nghiệm sẽ nhanh chóng bị quên lãng. Vì vậy, tại Trường THCS Đống Đa, phòng chống thuốc lá điện tử đã được triển khai như một nội dung giáo dục xuyên suốt – từ môn học chính khóa đến hoạt động trải nghiệm. Nhà trường đã lồng ghép nội dung phòng chống tác hại thuốc lá vào các môn Giáo dục công dân, Khoa học tự nhiên, Hoạt động trải nghiệm, giúp học sinh hiểu rõ hơn về các yếu tố nguy cơ, hậu quả và trách nhiệm cá nhân. Song song với đó là phong trào “Học sinh nói không với thuốc lá điện tử”, trong đó học sinh, phụ huynh và giáo viên cùng ký cam kết thực hiện.
Một điểm đáng chú ý là việc thành lập Câu lạc bộ “Bạn giúp bạn”, nơi học sinh trở thành người tuyên truyền cho chính bạn bè mình. Tại đây, các em được hướng dẫn nhận biết dấu hiệu sử dụng thuốc lá điện tử, được khuyến khích chia sẻ thông tin, cảnh báo và hỗ trợ bạn có nguy cơ.
Từ kinh nghiệm thực tế nói trên, cô giáo Trương Thúy Lê cho rằng, bài học rút ra là nhà trường không thể chỉ tuyên truyền chung chung. Cần biến những lời cảnh báo thành hoạt động giáo dục cụ thể, nơi học sinh được nhìn, được làm, được nói, và được thể hiện chính kiến của mình.
“Nếu học sinh được tham gia, được nghe chuyện thật, được trải nghiệm thật, các em sẽ hiểu sâu hơn và nhớ lâu hơn” – cô giáo khẳng định.
Để học sinh nói “không” với thuốc lá
Nếu như trước đây, việc tuyên truyền phòng chống thuốc lá trong trường học chủ yếu dừng ở những buổi nói chuyện chuyên đề hay khẩu hiệu dán trên tường, thì nay, các thầy cô giáo đang tìm cách đưa nội dung này vào đời sống học đường bằng những hình thức mới mẻ, hấp dẫn và dễ tiếp nhận hơn. Tại nhiều nơi, giáo dục về tác hại của thuốc lá không còn là “nói cho học sinh nghe”, mà là “để học sinh tự cảm nhận, tự nói, tự làm”.
Tại Tuyên Quang, thầy La Ngọc Duy, giáo viên Trường Phổ thông Dân tộc Nội trú THCS và THPT Na Hang, đã có cách tiếp cận rất sáng tạo: dạy bằng hình ảnh thay vì chữ.
Từ thực tiễn giảng dạy, thầy nhận ra rằng học sinh nhớ nhanh hơn, lâu hơn nếu bài học được thể hiện trực quan. Từ đó, thầy xây dựng bộ 4 infographic “Phòng chống tác hại của thuốc lá đối với sức khỏe tim mạch”, trong đó có một phần dành riêng cho thuốc lá điện tử – với thông điệp mạnh mẽ “An toàn ảo – độc hại thật”. Bộ học liệu được thiết kế dạng ảnh, kích thước phù hợp để trình chiếu hoặc chia sẻ trên mạng xã hội, với các biểu tượng, màu sắc và số liệu trực quan.
Theo thầy Duy, để một tiết học hay hoạt động trải nghiệm về phòng chống thuốc lá thật sự hiệu quả, cần đảm bảo ba nguyên tắc: Trực quan – Khoa học – Ứng dụng thực tế.
“Trực quan để tạo ấn tượng thị giác, giúp học sinh “học nhanh – nhớ lâu”. Khoa học để học sinh hiểu bản chất vấn đề, có khả năng phản biện lại các thông tin sai lệch. Và ứng dụng thực tế để kiến thức được lan tỏa, khi các em có thể tự chia sẻ thông tin đến bạn bè, người thân qua mạng xã hội hay các buổi sinh hoạt lớp. Khi học sinh được tham gia sáng tạo sản phẩm và chia sẻ thông điệp, bài học sẽ trở thành một phần trong cuộc sống của các em” - thầy nói.
Cũng với tinh thần “giáo dục qua trải nghiệm”, tại Huế, thầy Cao Lê Quang, giáo viên Mỹ thuật Trường THCS Đặng Văn Ngữ, lại chọn con đường kết hợp giữa giáo dục giá trị sống và kỹ năng sống. Theo thầy, muốn học sinh thực sự nói “không” với thuốc lá, các em phải hiểu được giá trị của sức khỏe, của lòng tự trọng và cách lựa chọn lối sống có trách nhiệm và yêu thương.
Từ đó, thầy Quang tích hợp nội dung phòng chống thuốc lá trong nhiều môn học, đặc biệt là Mỹ thuật và Giáo dục công dân, giúp học sinh vẽ tranh cổ động, thiết kế poster, làm video tuyên truyền, biến nhận thức thành hành động. Bên cạnh đó, nhà trường tổ chức các hoạt động sân khấu hóa, thi sáng tác khẩu hiệu, triển lãm tranh về chủ đề “Trường em không khói thuốc”, giúp mỗi học sinh vừa là người học, vừa là tuyên truyền viên tích cực. Nhiều em còn chia sẻ bài vẽ, bài hát hoặc video tuyên truyền trên mạng xã hội, khiến thông điệp lan tỏa tự nhiên và sinh động hơn bất kỳ tờ áp phích nào.
Các mô hình khác nhau ở Hà Nội, Huế hay Tuyên Quang đều có điểm chung: học sinh trở thành trung tâm của hoạt động giáo dục, chứ không còn là người tiếp nhận thụ động. Khi được trực tiếp sáng tạo, được chia sẻ, được thể hiện chính kiến, học sinh không chỉ hiểu sâu hơn về tác hại của thuốc lá điện tử, mà còn hình thành kỹ năng tự bảo vệ mình trước những lời rủ rê, thách thức.
Điều quan trọng, theo chia sẻ của các thầy cô, là giáo viên và phụ huynh phải cùng đồng hành. Giáo viên làm gương, phụ huynh tạo môi trường không khói thuốc, còn học sinh được trao cơ hội thể hiện trách nhiệm. Khi cả ba lực lượng cùng hướng về một mục tiêu, “trường học không khói thuốc” sẽ không còn là khẩu hiệu tuyên truyền, mà trở thành nét văn hóa ứng xử tự nhiên trong môi trường giáo dục.
