Giữ nếp nhà rông trong cuộc sống đương đại
Ngày 18/10, tại Hà Nội, Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam đã tổ chức tọa đàm với chủ đề “Nhà rông và vấn đề bảo tồn trong bối cảnh đương đại”. Chương trình có sự tham gia của 20 người Bana đến từ làng Kon Rbàng, xã Ngọk Bay, tỉnh Quảng Ngãi; cùng sự có mặt của các nhà nghiên cứu, nhà quản lý; đông đảo sinh viên trên địa bàn Hà Nội và khách tham quan.
Tọa đàm là dịp để tìm hiểu về sự biến đổi của nhà rông trong bối cảnh hiện nay từ kiến trúc, chức năng xã hội cho đến các hoạt động văn hóa gắn với không gian này. Đồng thời mở rộng góc nhìn về vai trò của bảo tàng trong bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể, không chỉ là nơi lưu giữ, mà còn là kết nối giữa chủ thể văn hóa với các nhà nghiên cứu, khách tham quan, đề cao giọng nói của chủ thể văn hóa, góp phần lan tỏa giá trị văn hóa dân tộc đến công chúng trong và ngoài nước.
TS. Bùi Ngọc Quang, Phó Giám đốc phụ trách Bảo tàng cho biết: Trong quá trình phát triển, nhiều ngôi nhà rông truyền thống đã dần được thay thế bằng mái tôn hay vật liệu hiện đại. Hơn 20 năm trước, Bảo tàng DTHVN đã làm việc với cộng đồng người Bana ở làng Kon Rbàng (Kon Tum cũ) và mời họ trực tiếp dựng ngôi nhà rông nguyên mẫu tại Bảo tàng. Từ đó đến nay, chúng tôi luôn gìn giữ, bảo tồn ngôi nhà này bằng nhiều cách - trong đó quan trọng nhất là trao lại quyền chăm sóc và tu sửa cho chính những người Bana. Với chúng tôi, ngôi nhà rông này không chỉ thuộc về Bảo tàng, mà thực chất là ngôi nhà của người Bana được dựng trong không gian Bảo tàng.
TS. Lưu Hùng, Nguyên Phó Giám đốc Bảo tàng, đồng thời là người lựa chọn ngôi nhà rông Bana về dựng tại Bảo tàng chia sẻ: Ngôi nhà rông làng Kon Rbàng khi ấy thật đặc biệt - không có ngôi nhà thứ hai nào giống như vậy. Việc dựng lại ngôi nhà ở Bảo tàng là hành trình nhiều gian nan, mất nhiều thời gian, chúng tôi không thể mua sẵn, mà phải tìm từng loại vật liệu tự nhiên và mời chính bà con Bana ra Hà Nội dựng lại. Có thời điểm thiếu gỗ, công việc phải tạm dừng cho đến tận năm 2003 mới hoàn thiện. Để bảo vệ nhà trong điều kiện khí hậu miền Bắc, chúng tôi chôn các cột gỗ trong hố bê tông, vừa giữ được dáng truyền thống, vừa đảm bảo độ bền lâu dài.
Già làng A NGÊH (sinh năm 1953), Kon Rbàng, xã Ngọk Bạy, tỉnh Quảng Ngãi - xúc động cho biết: “Lần đầu tiên chúng tôi ra Bảo tàng dựng nhà rông là vào năm 2003, khi đó đoàn có 30 người, giờ đã có một nửa, khoảng 15 người không còn nữa. Giờ những người già như chúng tôi sức khỏe yếu, đi lại khó khăn, nhưng vẫn muốn có lớp trẻ theo ra để học và tiếp nối. Người già chỉ còn biết hướng dẫn, chứ không ra được thì cũng thấy không yên tâm. Năm nay tôi đã 72 tuổi, sức khỏe không còn như trước, nhưng vợ động viên nên vẫn cố gắng đi. Đi ra tận nơi nhìn thấy ngôi nhà được sửa lại, tôi mới thấy yên lòng; nếu không ra thì trong lòng cứ bồn chồn, như còn điều gì chưa trọn.”
