Giáo dục vùng dân tộc thiểu số: Sinh kế chính là nguồn nhân lực được đào tạo nghề
Cải biến rõ rệt sau 5 năm thực hiện Chương trình MTQG khi dồn lực đầu tư trường lớp, đổi mới giải pháp xóa mù, nâng cao nguồn nhân lực đồng bào thiểu số khu vực miền núi - tin từ Hội nghị tổng kết do Bộ GD&ĐT tổ chức sáng nay.
Sáng nay (6/10), với sự tham gia của đại diện 32 tỉnh, thành, Bộ GD&ĐT phối hợp UBND tỉnh Phú Thọ tổ chức Hội nghị tổng kết 5 năm thực hiện các nội dung về giáo dục và đào tạo thuộc Chương trình MTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2025, định hướng giai đoạn 2026-2030.
Phát biểu chủ trì Hội nghị, Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Lê Tấn Dũng khẳng định: Việc đầu tư, đổi mới và củng cố hệ thống trường phổ thông dân tộc nội trú, dân tộc bán trú, và làm tốt công tác xóa mù chữ chính là “xương sống” để nâng chất lượng giáo dục phổ thông ở vùng cao, từ đây tạo ra nguồn nhân lực có chất lượng trong đồng bào thiểu số. Bộ đã rất áp sát các nhiệm vụ, và đã lập Ban chỉ đạo trực tiếp thực hiện, đôn đốc tiến độ, và tổ chức kiểm tra tại nhiều địa phương (cũ): Phú Thọ, Hòa Bình, Hà Giang, Cao Bằng, Thanh Hóa, Nghệ An, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Quảng Bình, Quảng Trị, Lai Châu, Kon Tum,…
Việc triển khai các nhiệm vụ giáo dục đối với đồng bào dân tộc thiểu số trong Chương trình MTQG thời gian qua vừa là trách nhiệm, vừa là mệnh lệnh từ trái tim, mang ý nghĩa nhân văn đối với đồng bào vùng núi. Các dự án trong lĩnh vực giáo dục đã góp phần quan trọng củng cố hệ thống trường nội trú, bán trú, nâng cao chất lượng đội ngũ, duy trì và mở rộng công tác xóa mù chữ, phát triển giáo dục nghề nghiệp gắn với việc làm. Một số chỉ tiêu, như tỷ lệ lao động trong độ tuổi được đào tạo nghề, đã đạt bình quân 54,8%, vượt mục tiêu Chương trình.
Đến cuối 2025, thực hiện các Dự án và tiểu Dự án, ước giải ngân đạt hơn 7.909 tỷ đồng, bằng 95,18% kế hoạch, riêng NSTW đạt 94,54%. Có thể thấy kết quả rất khả quan và ấn tượng: Phổ cập và nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông: Tỷ lệ trẻ 5 tuổi đi học mẫu giáo đạt trên 98%, học sinh tiểu học đạt trên 97%, THCS trên 95%, THPT trên 60%. Đặc biệt, trên 90% người từ 15 tuổi trở lên đã biết đọc, biết viết tiếng phổ thông. Nhiều mô hình “3 tập trung” (ở tập trung, ăn tập trung, quản lý tập trung) được triển khai, tạo điều kiện để học sinh vùng khó khăn có môi trường học tập tương đương vùng thuận lợi. Tỷ lệ bỏ học giảm rõ rệt, chất lượng giáo dục được nâng cao. Hơn 81.000 người dân tộc thiểu số đã được tiếp cận kiến thức cơ bản qua các lớp xóa mù chữ...
Theo Thứ trưởng Tấn Dũng, mở ra tầm nhìn dài hạn cho giai đoạn mới, giai đoạn tiếp theo đang chuyển dịch theo hướng từ “đúng – đủ” sang “tốt – bền vững”. Đó là, hoàn thiện tiêu chí hỗ trợ bán trú, tăng dinh dưỡng và an toàn; mở rộng xóa mù chữ gắn đặc thù địa phương; nâng cao chất lượng đội ngũ và đẩy mạnh chuyển đổi số trong quản trị, dạy học.
Bên cạnh kết quả, báo cáo cũng chỉ ra hạn chế như: Huy động ngoài ngân sách còn mỏng (chỉ 5 địa phương, tổng 50,554 tỷ đồng), năng lực triển khai không đồng đều, một số nơi chậm báo cáo khiến việc tổng hợp gặp khó khăn.
Nguồn nhân lực phải gắn với nghề
Còn nhiều hạn chế, đặc biệt là về hạ tầng, khi tỷ lệ trường lớp được xây dựng kiên cố mới đạt 94,6%. Thứ trưởng Lê Tấn Dũng đề nghị các địa phương bước vào giai đoạn 2026–2030 với tinh thần quyết liệt, đo lường thực chất, huy động toàn xã hội cùng tham gia, đảm bảo không ai bị bỏ lại phía sau, và đặc biệt lưu tâm tạo ra nguồn nhân lực đòng bào thiểu số phải gắn với nghề.
Các dự án đầu tư cơ sở vật chất cho Đại học Tây Nguyên, Đại học Tây Bắc, Trường Hữu nghị T78 và Hữu nghị 80 đã được triển khai, phải được coi là là những cơ sở đào tạo nhân lực then chốt cho khu vực miền núi và hợp tác giáo dục quốc tế.
Tại Đại học Tây Nguyên, dự án Khoa Y Dược được phê duyệt chủ trương từ tháng 7/2022, phê duyệt dự án tháng 3/2024, hiện đã thẩm định thiết kế. Với cơ chế vốn trung hạn giai đoạn 2026–2030, dự án đủ điều kiện khởi công, hướng tới hình thành trung tâm đào tạo y tế cho vùng Tây Nguyên. Đại học Tây Bắc đã triển khai nhanh, các gói thầu được lựa chọn xong, dự kiến hoàn thành năm 2025, với đủ 150 tỷ đồng vốn phân bổ cho cả giai đoạn. Trường Hữu nghị T78 và Hữu nghị 80 cũng lần lượt hoàn tất bước phê duyệt, hiện đang triển khai khâu thiết kế và chuẩn bị vốn.
Dù còn hạn chế, nhưng hàng triệu lượt lao động đã được hỗ trợ học nghề ngắn hạn, nhất là các nghề nông nghiệp, chế biến, thủ công và dịch vụ du lịch cộng đồng. Một số mô hình liên kết đào tạo với doanh nghiệp địa phương đã hình thành, giúp người dân có sinh kế ổn định hơn.
Có nghề là có sinh kế. Ngay ở vùng xuôi những năm gần đây, nhiều phụ huynh và học sinh có xu hướng lựa chọn cơ sở giáo dục nghề nghiệp thay vì bằng mọi giá phải vào đại học. Dư địa và không gian phát triển mới của nhiều tỉnh hiện nay đang rất cần nhân lực được đào tạo nghề. Việc nâng cao giáo dục để có nguồn nhân lực khu vực miền núi, đồng bào thiểu số, cũng không thể đứng ngoài xu hướng này.
