Bảo vệ trẻ em và thanh thiếu niên trước tội phạm mạng
Trong bối cảnh tội phạm mạng ngày càng tinh vi, phức tạp và mang tính xuyên biên giới, các nền tảng trực tuyến trở thành không gian trọng yếu - nơi diễn ra toàn bộ chuỗi hành vi phạm tội, từ tiếp cận, thao túng tâm lý, dụ dỗ cho đến khai thác, tống tiền hoặc xâm hại trẻ em và thanh thiếu niên. Thực tiễn này khẳng định, các nền tảng số vừa là môi trường mà tội phạm lợi dụng để hoạt động, vừa có thể trở thành tuyến phòng thủ đầu tiên nếu được quản trị an toàn, có trách nhiệm và tuân thủ pháp luật.
Nền tảng số bị lợi dụng
Trong bối cảnh internet và mạng xã hội trở thành một phần tất yếu của đời sống, trẻ em và thanh thiếu niên đang đối mặt với nhiều nguy cơ mới.
Theo nhiều nghiên cứu, 1/3 người dùng internet toàn cầu dưới 18 tuổi. Khoảng 81% trẻ em từ 12-17 tuổi sử dụng internet. Khoảng 80% trẻ em (11-13-15 tuổi) sử dụng mạng xã hội hàng ngày hoặc gần như liên tục. Tỉ lệ này cao hơn tại Việt Nam với 82% trẻ em từ 12-13 tuổi và 93% trẻ em từ 14-15 tuổi sử dụng internet mỗi ngày. Trẻ từ 12-15 dành trung bình từ 3-4 giờ mỗi ngày trên các nền tảng mạng xã hội.
Không gian mạng mở ra cơ hội học tập, sáng tạo nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro khi tội phạm lợi dụng để tiếp cận, thao túng và khai thác trẻ em. Theo số liệu từ Cục An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao A05 (Bộ Công an), trong năm 2024, Việt Nam ghi nhận 381 vụ xâm hại trẻ em qua mạng, phần lớn liên quan đến hành vi dụ dỗ, thao túng, tống tiền hoặc buôn bán người qua nền tảng trực tuyến. Đặc biệt, trong giai đoạn 2024-2025, Việt Nam đã ghi nhận thêm hình thức “bắt cóc online” nhắm vào đối tượng học sinh. Đến nay, tại Việt Nam đã ghi nhận khoảng 50 vụ “bắt cóc online” có yếu tố xuyên biên giới.
Trong khi đó, báo cáo quốc tế của NCMEC (Hoa Kỳ, 2024) cho biết số lượng nội dung xâm hại trẻ em được tạo bởi trí tuệ nhân tạo (AI) đã tăng 1.325% so với năm 2023. Một nghiên cứu của Đại học Georgia (Mỹ) công bố năm 2025 cho thấy, cứ 12 trẻ em trên toàn cầu thì có 1 trẻ (khoảng 8%) từng bị xâm hại hoặc khai thác tình dục trực tuyến qua các nền tảng số. Đây là một minh chứng rõ ràng cho việc công nghệ, các nền tảng số đang bị lợi dụng làm công cụ phạm tội.
Theo A05, các hành vi lừa đảo, thao túng và xâm hại trẻ em qua mạng có xu hướng ngày càng gia tăng, với nhiều thủ đoạn tinh vi, gồm dụ dỗ quay video nhạy cảm để tống tiền, giả danh tuyển dụng để buôn bán người hoặc lao động cưỡng bức. Các nền tảng mạng xã hội, diễn đàn kín và nhóm ẩn danh đang trở thành nơi chia sẻ, giao dịch nội dung xâm hại trẻ em.
Cụ thể, tội phạm mạng tìm kiếm và khoanh vùng mục tiêu thông qua mạng xã hội, ứng dụng nhắn tin (Zalo, Telegram, Messenger…) để thu thập thông tin cá nhân của trẻ, áp dụng AI để phân tích hành vi và nhận diện nhóm dễ bị tổn thương, từ đó triển khai các hình thức dụ dỗ, lừa đảo, lạm dụng, tống tiền.
Cần sự chung tay của các nền tảng xã hội
Bảo vệ trẻ em trên môi trường số không chỉ là vấn đề của từng gia đình, của cơ quan chức năng, nhà trường, cá nhân mà còn là trách nhiệm của các nền tảng, mạng xã hội xuyên biên giới.
Theo đại diện Meta - ông Rob Abrams, Trưởng ban Hợp tác Thực thi pháp luật Khu vực Châu Á Thái Bình Dương tập đoàn Meta cho biết, Meta xây dựng nền tảng tiếp cận vấn đề an toàn cho thanh thiếu niên theo ba hướng: phòng ngừa, kiểm soát và ứng phó sự cố. Meta áp dụng tiêu chuẩn bảo mật nghiêm ngặt, công nghệ phát hiện sớm hành vi bất thường, cùng các công cụ chặn và báo cáo giúp người dùng tự bảo vệ.
Một số sáng kiến tiêu biểu được giới thiệu gồm tài khoản riêng tư cho thanh thiếu niên, tự động hạn chế nội dung nhạy cảm và giới hạn tương tác nhằm giảm rủi ro trực tuyến. Meta cũng khẳng định ủng hộ mục tiêu của Công ước Liên hợp quốc về phòng chống tội phạm mạng, cam kết minh bạch chính sách, hợp tác với cơ quan chức năng và tiếp tục mở rộng chương trình giáo dục kỹ năng số cho người trẻ Việt Nam.
Các nền tảng khác như Google, TikTok cũng cho biết, đã và đang đầu tư mạnh mẽ cho việc xây dựng bộ công cụ lọc nội dung độc hại, phát hiện hành vi bất thường bằng AI để ngăn chặn các hoạt động tội phạm mạng, bảo vệ người dùng, nhất là thanh thiếu niên. Đồng thời, họ sẽ tích cực tham gia, phối hợp với cơ quan chức năng thực hiện các chương trình nâng cao nhận thức về an toàn trên không gian mạng nhằm bảo vệ người dùng và khuyến khích các nhà sáng tạo đưa nội dung “sạch” lên không gian mạng.
Thiếu tướng Lê Xuân Minh - Cục trưởng Cục A05 cho biết, trong việc bảo vệ trẻ em trước tội phạm mạng, nền tảng trực tuyến giữ 3 vai trò trọng yếu. Cụ thể, các nền tảng trực tuyến giữ vai trò phòng ngừa, ngăn chặn và cảnh báo sớm những hành vi bất thường, nội dung hoặc tương tác tiềm ẩn nguy cơ xâm hại trẻ em; phát hiện, xử lý hành vi lạm dụng, xâm hại trẻ em; hỗ trợ điều tra, ngăn chặn tội phạm. Các nền tảng nắm giữ những dấu vết quan trọng, là hiện trường xảy ra hành vi lạm dụng và xâm hại trẻ em, do đó, nền tảng cần đóng vai trò hỗ trợ điều tra để ngăn chặn và loại bỏ tội phạm từ gốc.
“Công nghệ, pháp luật và cộng đồng phải đồng hành. Mỗi bên đóng vai trò riêng, chỉ khi phối hợp chặt chẽ, chúng ta mới có thể hình thành lá chắn toàn diện bảo vệ trẻ em trong thế giới số” - Thiếu tướng Lê Xuân Minh nhấn mạnh.
