Áp dụng trực tiếp tiêu chuẩn quốc tế: "Chìa khóa" mở cánh cửa tiếp cận công nghệ

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (đoàn Lâm Đồng) đánh giá cao tầm nhìn đột phá của Chính phủ khi đưa Điều 9 về "Thí điểm áp dụng trực tiếp tiêu chuẩn quốc tế, quy chuẩn kỹ thuật được công bố" vào Dự thảo Nghị quyết. Điều này góp phần quan trọng vào việc thực hiện Nghị quyết 59 về “Đẩy mạnh hội nhập quốc tế về khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, mở rộng không gian phát triển bền vững và hiện đại hóa đất nước”.

Theo đại biểu, trong kỷ nguyên công nghệ số và toàn cầu hóa, việc quy định cứng nhắc về hồ sơ và quy trình thẩm định nội địa đang tạo ra các rào cản pháp lý, ngăn Việt Nam tiếp cận kịp thời các thành tựu y học, vật liệu và công nghệ cao của thế giới.

Các quy định yêu cầu các đơn vị nhập khẩu phải chứng minh chất lượng sản phẩm bằng cách tuân thủ các thủ tục nội bộ của Việt Nam, thay vì chấp nhận áp dụng trực tiếp tiêu chuẩn quốc tế, quy chuẩn kỹ thuật được công bố, dù nhiều sản phẩm công nghệ cao đã được kiểm định và đạt các tiêu chuẩn chất lượng nghiêm ngặt của các cơ quan hàng đầu thế giới (như EU, Mỹ). Tình trạng này gây ra rào cản lớn đẩy việc tiếp cận các sản phẩm tiên tiến vào thế bế tắc.

Đi sâu phân tích về thiếu nguồn lực thẩm định chuyên sâu, đại biểu Trịnh Thị Tú Anh cho rằng, Việt Nam hiện chưa có đủ đội ngũ chuyên gia và thiết bị chuyên biệt để thẩm định độc lập các nguyên liệu, công nghệ cao trong một số lĩnh vực đặc thù - ví dụ dược chất phóng xạ. Trong khi đó, các cơ quan quản lý quốc tế như EMA hay FDA đã huy động hàng trăm chuyên gia, thực hiện quy trình thẩm định kéo dài nhiều năm với tiêu chuẩn khắt khe nhất. Sự chênh lệch lớn về năng lực đánh giá này là nguyên nhân trực tiếp khiến việc yêu cầu thẩm định lại nội bộ trở nên nhiêu khê, lãng phí và không hiệu quả.

Do đó, việc thí điểm áp dụng trực tiếp tiêu chuẩn quốc tế quy định tại Điều 9 là một cơ chế chuyển đổi tư duy quản lý từ "kiểm soát chi tiết" sang "tin cậy và công nhận tiêu chuẩn toàn cầu". Cơ chế này sẽ tạo ra hành lang pháp lý linh hoạt, đặc biệt cần thiết cho các ngành có tính chuyên môn hóa và yêu cầu bảo mật công nghệ cao, điển hình như: Dược phẩm công nghệ cao, Vật liệu mới, Công nghệ xanh, Thiết bị Y tế Chuyên sâu.

Để Điều 9 thực sự phát huy vai trò là "chìa khóa" mở ra cánh cửa tiếp cận công nghệ, nữ đại biểu đoàn Lâm Đồng kiến nghị Chính phủ cần sớm ban hành danh mục các lĩnh vực, sản phẩm cụ thể được phép thí điểm. Việc này giúp tập trung nguồn lực, khoanh vùng rủi ro và tạo hiệu ứng lan tỏa nhanh chóng trong các lĩnh vực đang có nhu cầu cấp thiết về công nghệ cao.

Bên cạnh đó, cần thành lập một đơn vị liên ngành, chuyên trách đánh giá tính "phù hợp với điều kiện thực tế của Việt Nam" (theo Khoản 1 Điều 9). Đơn vị này chỉ tập trung vào các yếu tố ngoại sinh như khả năng bảo quản, vận chuyển, quy trình sử dụng và an toàn môi trường tại Việt Nam, không thẩm định lại chi tiết kỹ thuật đã được quốc tế chứng nhận. Việc tách biệt trách nhiệm này sẽ đảm bảo tốc độ và hiệu lực của cơ chế thí điểm.

Thay vì chỉ áp dụng tiêu chuẩn, đề nghị trong thời gian tới, Chính phủ nghiên cứu thiết lập cơ chế thừa nhận kết quả thẩm định, chứng nhận chất lượng từ các cơ quan quản lý quốc tế có uy tín tương đương (ví dụ: EMA, FDA). Điều này chuyển từ việc xem xét "tiêu chuẩn" sang "công nhận kết quả đánh giá", giúp giải quyết căn bản vấn đề thiếu hụt chuyên gia và xung đột bí mật công nghệ.

“Việc quy định thí điểm áp dụng trực tiếp tiêu chuẩn quốc tế, quy chuẩn kỹ thuật được công bố (tại Điều 9) không chỉ là một giải pháp kỹ thuật, mà còn đánh dấu sự chuyển đổi tư duy quản lý nhà nước, thể hiện thông điệp mạnh mẽ rằng Việt Nam đã sẵn sàng chơi theo luật chơi quốc tế, sẵn sàng tin tưởng và sẵn sàng được tin tưởng” đại biểu Trịnh Thị Tú Anh nói.