Những rào cản chồng chéo giữa các quy định pháp luật đang khiến không ít doanh nghiệp (DN) rơi vào tình cảnh “một vụ việc – nhiều luật”, tiến không được mà lùi cũng không xong. Thực tế cho thấy, có những dự án kéo dài hàng năm trời, thậm chí hàng chục năm, chỉ vì phải làm hàng chục bộ hồ sơ, trải qua hàng trăm thủ tục và hàng loạt con dấu xác nhận.

Ông Trần Lâm, Giám đốc Công ty TNHH Natural House, đơn vị sản xuất tinh dầu thiên nhiên cho biết, rào cản lớn nhất hiện nay chính là vấn đề mặt bằng sản xuất. Theo quy định, các DN có hoạt động sản xuất, dù phát sinh lượng nước thải rất nhỏ, đều phải đặt cơ sở trong khu công nghiệp (KCN).

“Quy định này hợp lý về quản lý môi trường, nhưng lại chưa phù hợp với thực tế của DN vừa và nhỏ – vốn có doanh thu chỉ vài chục đến dưới trăm tỉ đồng. Với khả năng tài chính hạn chế, họ không thể thuê đất 2.000 đến 5.000 m² trong các KCN với chi phí quá cao,” ông Lâm chia sẻ.

Điều nghịch lý là, trong khi Nhà nước khuyến khích DN chuyển từ thương mại sang sản xuất để tạo ra giá trị cốt lõi, thì chính sách về mặt bằng lại đang cản trở chuyển đổi đó.

Tình cảnh tương tự cũng xảy ra ở lĩnh vực nông nghiệp – nơi các DN đầu tư vào chế biến sâu vẫn bị xem là sản xuất công nghiệp, phải tuân thủ cùng một quy định mặt bằng như DN công nghiệp nặng.

Ông Lâm đánh giá cao chủ trương xây dựng quỹ đất nhỏ cho DN vừa và nhỏ, song vẫn lo ngại về tính khả thi và minh bạch khi triển khai. “DN có thể tự xoay sở về vốn, về kinh doanh, nhưng những vướng mắc pháp lý thì họ không thể tự mình tháo gỡ,” ông Lâm nói.

Ngoài ra, khu vực bất động sản cũng đang gặp nhiều trắc trở trong mê cung thủ tục. Ông Nguyễn Quốc Hiệp, Chủ tịch Công ty CP Bất động sản Toàn Cầu (GP.Invest) cho biết: “Pháp luật quy định chỉ 60 ngày và 3 lần làm việc để đối thoại thu hồi đất, nhưng trên thực tế, dự án của chúng tôi phải trải qua 177 bước, kéo dài 360 ngày mới đủ điều kiện đối thoại. Có dự án, riêng khâu giải phóng mặt bằng đã kéo dài... 14 năm.”

Theo ông Hiệp, một dự án bất động sản phải chỉ riêng giai đoạn chấp thuận chủ trương đầu tư đã phải lấy ý kiến hàng loạt sở, ngành, mỗi nơi thêm vài con dấu. Rồi đến quy hoạch, định giá, điều chỉnh... tất cả cộng lại khiến thời gian kéo dài gấp nhiều lần quy định.

Không chỉ rườm rà, thủ tục điều chỉnh quy hoạch cũng là nỗi ám ảnh. “Chỉ cần dịch một tuyến đường tránh ống cống cũng phải xin điều chỉnh quy hoạch, rồi lại điều chỉnh chủ trương đầu tư và tất cả đều phải trình lên cấp cao nhất của địa phương.

Theo Chủ tịch GP.Invest, muốn tháo gỡ cho DN, không chỉ cần tinh thần cải cách mà cần một hệ thống pháp luật đồng bộ, thống nhất, rõ ràng và minh bạch. Còn để DN phải loay hoay trong mê trận quy định, thì mọi nỗ lực thúc đẩy khu vực kinh tế tư nhân sẽ không đạt hiệu quả.

Trong một bài viết nhận định về sự phát triển kinh tế tư nhân, TS. Nguyễn Như Quỳnh - Viện Chiến lược và Chính sách kinh tế - tài chính (Bộ Tài Chính) cho biết: Một khảo sát gần đây của Ngân hàng Thế giới (WB) tại Việt Nam cho thấy, 55% hộ kinh doanh không muốn “lớn lên” thành doanh nghiệp vì sợ bị thanh, kiểm tra thường xuyên và không tin tưởng vào sự công bằng trong môi trường pháp lý. Vì vậy, dù đóng góp ngày càng rõ nét vào tăng trưởng, tạo việc làm và giảm nghèo, khu vực kinh tế tư nhân vẫn chưa thực sự phát huy hết tiềm năng do còn nhiều rào cản cố hữu kéo dài qua nhiều giai đoạn. Thực trạng này khiến kinh tế tư nhân, dù đông đảo vẫn chưa thể trở thành lực lượng dẫn dắt tăng trưởng như kỳ vọng.

Ghi nhận tại các phiên đối thoại giữa DN và cơ quan quản lý cho thấy, điểm nghẽn lớn nhất hiện nay chính là thể chế và thủ tục hành chính còn rườm rà, thiếu thống nhất giữa các cấp, gây ách tắc cho hoạt động sản xuất, kinh doanh. Chẳng hạn sự chồng chéo giữa các luật, đặc biệt là Luật Đất đai, Luật Đầu tư, Luật Xây dựng và Luật Bảo vệ môi trường  đang khiến thủ tục phức tạp, kéo dài, làm tăng chi phí tuân thủ và cản trở tiến độ dự án. Môi trường pháp lý thiếu ổn định, khó dự báo tiếp tục là điểm yếu khiến nhiều DN nhỏ và siêu nhỏ dễ bị tổn thương.

Theo tổng kết của Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam, cộng đồng DN tư nhân hiện phải đối mặt với nhiều rào cản từ chính sách và thủ tục hành chính. Hầu hết kiến nghị của DN tập trung vào việc đơn giản hóa quy định, cải thiện khả năng tiếp cận vốn, đất đai và thị trường, cùng với đó là sự đồng hành, lắng nghe, tháo gỡ kịp thời từ Chính phủ và các cơ quan quản lý.

GS.TS Ngô Thắng Lợi, giảng viên cao cấp Trường Đại học Kinh tế quốc dân, nhận định: hệ thống chính sách hiện nay vẫn thiếu tính bao trùm, DN tư nhân chưa được đảm bảo bình đẳng trong tiếp cận cơ hội kinh doanh, đất đai, tín dụng; chênh lệch về chính sách thuế giữa DN tư nhân, DN nhà nước và DN FDI vẫn còn tồn tại. Ông đề xuất hai hướng cải cách lớn: hoàn thiện mô hình phát triển bao trùm, bảo đảm bình đẳng giữa các loại hình DN và thúc đẩy liên kết nội khối, quốc tế, nâng cao vai trò hiệp hội trong hỗ trợ DN.

Theo Ngân hàng Thế giới (WB), thủ tục hành chính phức tạp là một trong những rào cản khiến chi phí kinh doanh tăng thêm tới 15 - 20%. Hàn Quốc, nơi các chính sách hỗ trợ DN tư nhân được cải cách liên tục, giúp họ tiếp cận vốn vay với lãi suất ưu đãi, đất đai sản xuất kinh doanh và nguồn nhân lực chất lượng cao. Từ những năm 1960, Chính phủ Hàn Quốc đã chủ trương hỗ trợ phát triển các tập đoàn kinh tế tư nhân (chaebol) như Samsung, Hyundai thông qua chính sách tín dụng ưu đãi, cải cách đất đai và ưu tiên tiếp cận thị trường quốc tế. Đến nay, khu vực tư nhân chiếm tới hơn 80% GDP và đóng vai trò trung tâm trong nền kinh tế.

Thực tế, Chính phủ đã nhận diện rõ các rào cản pháp lý và hành chính đang kìm hãm hoạt động kinh doanh. Nhiều giải pháp cụ thể đã được triển khai: thành lập tổ công tác liên ngành, rà soát văn bản pháp luật, cắt giảm thủ tục rườm rà, áp dụng công nghệ số và kiên quyết loại bỏ lợi ích nhóm.

Theo thống kê từ Ban Chỉ đạo quốc gia về phát triển kinh tế tư nhân của Chính phủ, đến ngày 22/9, các bộ, ngành đã cắt giảm 172 thủ tục hành chính, đơn giản hóa 718 thủ tục, đồng thời loại bỏ 222 điều kiện kinh doanh. Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt phương án cắt giảm 348 thủ tục, đơn giản hóa 1.703 thủ tục khác, đồng thời loại bỏ 2.041 điều kiện kinh doanh thuộc phạm vi quản lý của 14 bộ, cơ quan ngang bộ.

Dự kiến trong năm 2025, Chính phủ sẽ tiếp tục bãi bỏ 520 thủ tục, đơn giản hóa thêm hơn 2.400 thủ tục khác, chiếm khoảng 60% tổng số thủ tục liên quan đến hoạt động sản xuất, kinh doanh; cùng với đó là cắt giảm 2.263 điều kiện kinh doanh trong các ngành nghề có điều kiện.

Nhiều ý kiến từ khu vực kinh tế tư nhân đã nêu rõ các rào cản đang kìm hãm sức bật của khu vực này, đồng thời đề xuất hàng loạt giải pháp nhằm khơi thông nguồn lực, tạo nền tảng cho DN Việt vươn tầm khu vực và thế giới.

Phó Chủ tịch Tập đoàn T&T Group Đỗ Vinh Quang cho rằng, để khu vực kinh tế tư nhân phát huy tối đa vai trò, cần tập trung vào ba nhóm giải pháp trọng tâm.

Thứ nhất, hoàn thiện thể chế theo hướng minh bạch, cạnh tranh lành mạnh và xóa bỏ rào cản tiếp cận nguồn lực. DN tư nhân cần được tiếp cận bình đẳng về đất đai, tín dụng, hạ tầng, chính sách thuế và phí. “Khi rào cản được tháo gỡ, DN tư nhân sẽ mạnh dạn đầu tư dài hạn, kể cả ở những lĩnh vực khó, công nghệ cao, từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh và đóng góp nhiều hơn cho nền kinh tế,” ông Quang nhấn mạnh.

Thứ hai, cần xây dựng cơ chế ưu đãi vốn trung và dài hạn, nhất là đối với các ngành kinh tế mũi nhọn như hàng không, logistics, năng lượng và hạ tầng. Cùng với việc mở rộng tín dụng ưu đãi, cần phát triển thị trường vốn minh bạch, an toàn, thúc đẩy phát hành trái phiếu DN, huy động nguồn vốn quốc tế và hình thành các quỹ đầu tư phát triển hạ tầng, quỹ đổi mới sáng tạo. Đây sẽ là động lực then chốt để DN tư nhân đủ sức đảm nhận các dự án tầm vóc quốc gia.

Thứ ba, đẩy mạnh chuyển đổi số và cải cách thủ tục hành chính. Ông Quang cho rằng DN hiện mất quá nhiều thời gian, chi phí để tiếp cận thông tin, làm thủ tục đầu tư, đất đai, xây dựng, thuế, hải quan. Vì vậy, cần đồng bộ hóa dữ liệu giữa các bộ ngành, mở rộng dịch vụ công trực tuyến toàn trình, đặc biệt là cơ sở dữ liệu quốc gia về đất đai, DN và tài chính, nhằm tiết kiệm nguồn lực và nâng cao tính minh bạch trong môi trường kinh doanh.

“Đây không chỉ là kiến nghị của riêng T&T Group mà là tiếng nói chung của cộng đồng DN tư nhân Việt Nam. Mỗi DN cũng cần chủ động bồi đắp nội lực, đổi mới quản trị để cùng Chính phủ kiến tạo tương lai phát triển,” ông Đỗ Vinh Quang khẳng định.

Từ góc nhìn công nghệ, ông Nguyễn Đình Thắng, Chủ tịch HĐQT Hồng Cơ Group, Phó Chủ tịch Hội Tin học Việt Nam, cho rằng việc hỗ trợ chuyển đổi số cho DN nhỏ cần bắt đầu bằng cách “cầm tay chỉ việc”, hướng dẫn cụ thể để họ làm quen công nghệ và tham gia kinh tế số.

Ông đề xuất Chính phủ, hiệp hội và các nền tảng thương mại điện tử tăng cường hỗ trợ gian hàng miễn phí, tư vấn chính sách và kết nối ngân hàng, giúp DN nhỏ vượt qua rào cản ban đầu. Ông dẫn chứng, món “Cá kho làng Vũ Đại” là ví dụ điển hình. Từ một đặc sản địa phương đã vươn ra toàn quốc, thậm chí xuất khẩu quốc tế nhờ tận dụng nền tảng số.

Về dài hạn, ông Thắng nhấn mạnh cần nuôi dưỡng tinh thần sáng tạo trong giới trẻ, bởi đó là nguồn gốc của các DN tương lai.

Theo ông Nguyễn Hồng Sơn, Phó Trưởng Ban Kinh tế trung ương (Ban Chính sách, chiến lược trung ương), Nghị quyết 68 ra đời nhằm tháo gỡ những điểm nghẽn, rào cản và yếu kém của khu vực kinh tế tư nhân.

Thực hiện: T.Hằng - P.Vân - Quang Hùng